Akaryakıt fiyatlarında tuhaf denge

İsrail-İran savaşı ile yük­selen petrol fiyatlarının yansıması ile artan akar­yakıt fiyatları dar ve sabit ge­lirli kesimin bütçesini zor­larken, Avrupa bölgesindeki ülkeler içinde euro ve dolar cinsinden en ucuz benzin ve motorin hala Türkiye’de sa­tılıyor. Buna karşılık alım gü­cüne bağlı olarak söz konusu ülkeler içinde aylık gelirle sa­tın alınabilen akaryakıt mik­tarında Türkiye en son sıra­larda yer alıyor.

Türkiye ve Avrupa’da akaryakıt fiyatları

Geçen hafta gelen zamlar­la; akaryakıt pompa fiyatları 21 Haziran itibarıyla İstan­bul’un Beykoz ilçesinde ben­zinde 51,35, motorinde 54,60 TL oldu. Merkez Bankası’nın günlük euro döviz alış ku­ruyla çevrildiğinde benzinin litresi 1,12, motorinin 1,19 euroya karşılık geldi.

Tür­kiye, euro cinsinden benzin fiyatına göre Avrupa bölge­sinde veri alınabilen 29 ülke­nin sıralamasında en sonda yer aldı, motorinde de Bul­garistan’la birlikte son sıra­yı paylaştı. Türkiye dışındaki ülkeler içinde en ucuz ben­zin litrede 1,21 euro ile Bul­garistan, en pahalı 1,96 euro ile Danimarka’da. Motorinin litre fiyatının da Türkiye ve Bulgaristan’dan sonra en dü­şük 1,21 euro ile Malta’da ve en yüksek 1,84 euro ile Dani­marka’da olduğu belirlendi.

Aylık gelirle alınabilen miktarda tam tersi

Uluslararası istatistik ku­ruluşları, asgari ücretle alı­nabilen akaryakıt miktarı­nın hesaplamasında brüt as­gari ücreti ve euro cinsinden pompa fiyatını baz alıyor. Euro cinsinden ifade edildi­ğinde Avrupa bölgesi ülkele­ri içinde akaryakıtın en ucuz olduğu ülke Türkiye olurken, alım gücüne göre bakıldığın­da ise tam tersine bir tablo ortaya çıkıyor. Yasal asgari ücret uygulanan Avrupa ül­kelerinde yılın ilk yarısında geçerli “brüt” asgari ücret­ler, bu ülkelerdeki euro cin­sinden akaryakıt fiyatları ile karşılaştırıldığında, alınabi­len miktarda Türkiye son sı­ralarda yer alıyor.

Türkiye’de geçerli asgari ücretin 26 bin 5 TL olan brü­tü 21 Haziran kuru ile çev­rildiğinde sadece 569 euro­ya karşılık geliyor. Bu tutarla aynı tarihte alınabilen ben­zin miktarı 508 litre ve moto­rin miktarı ise 478 litre düze­yinde. Buna göre brüt asgari ücretin satın alabildiği ben­zin miktarında, Avrupa ülke­leri içinde Letonya ve Maca­ristan 489 litre, Bulgaristan 457 ve Arnavutluk 230 litre olmak üzere dört ülke Türki­ye’nin altında. Brüt asgari üc­retle alınabilen motorin mik­tarı ise Bulgaristan’da 462 lit­re ve Arnavutluk’ta 230 litre olmak üzere sadece iki ülkede Türkiye’den daha düşük.

Buna karşılık Lüksem­burg’da brüt asgari ücret­le alınabilen benzin miktarı 1.816 litre ve motorin mikta­rı 1,854 litre ile Türkiye’nin 4 katına yaklaşıyor. İrlanda­lı bir asgari ücretli aylık ge­liriyle 1.356 litre benzin ve­ya 1.390 litre motorin satın alabiliyor. Brüt asgari ücretle alınabilen benzin miktarın­da bu ülkeleri 1.289 litre ile Almanya, 1.165 litre ile Hol­landa, 1.083 litre ile Fransa; motorin miktarında da 1.370 litre ile Almanya, 1,358 lit­re ile Hollanda, 1,295 litre ile Belçika, 1.161 litre ile Fransa, 1.011 litre ile İspanya izliyor.

Son beş yılda sert iniş çıkışlı seyir

 Hem küresel petrol fiyatları hem döviz kuru ve hem de ücret-maaş ayarlamalarındaki dalgalı seyir dolayısıyla asgari ücret, memur maaşı ve emekli aylığı ile alınabilen akaryakıt miktarlarında son beş yılda sert iniş çıkışlar yaşandı. 2020- 2022 pandemi döneminde (iki yılda) net asgari ücret yüzde 137, ortalama memur maaşı yüzde 140 ve ortalama emekli aylığı yüzde 141 artarken, benzinin pompa fiyatı yüzde 351 artış gösterdi. 2020’de 381 litre olan net asgari ücretle alınabilen benzin miktarı 2022’de 200 litreye kadar düştü.

Aynı dönemde ortalama memur maaşı ile alınabilen miktar 508 litreden 271 litreye, ortalama emekli aylığı ile alınabilen benzin de 637 litreden 341 litreye geriledi. Akaryakıt fiyatlarının gerilediği 2023 yılında ise net asgari ücretin alabildiği benzin miktarı 475 litreye, ortalama memur maaşının alabildiği 651 litreye, ortalama emekli aylığının alabildiği miktar da 784 litreye yükseldi. Ancak söz konusu miktarlar son iki yılda tekrar gerileyerek bu düzeylerin çok altına indi.

İşçi, memur emekli zorlanacak

 Eurostat gibi kuruluşların Avrupa ülkeleri için brüt asgari ücrete göre yaptığı “satın alınabilen akaryakıt” hesaplaması, Türkiye için daha gerçekçi olması için asgari ücretin ele geçeni (neti), ortalama memur maaşı ve ortalama emekli aylığı ile yapıldığında, miktarın çok daha düşük olduğu görülüyor. Söz konusu miktarlar son zamlarla daha da azaldı.

21 Haziran fiyatları baz alındığında; halen 22 bin 104,67 TL olan “net” asgari ücretle, 430 litre benzin veya 405 litre motorin alınabiliyor. 26 bin 200 TL olan ortalama memur maaşı ile 510 litre benzin ya da 480 litre motorin, 30 bin 700 TL olan ortalama emekli aylığı ile de 598 litre benzin veya 562 litre motorin alınabiliyor. Memur ve emekliler temmuz ayında, ilk yarı enflasyonuna göre zam alacak. Yılın tümü için belirlenmiş olan asgari ücret ise ara zam yapılmazsa yılın sonuna kadar değişmeyecek.

Buna karşılık küresel belirsizlik ve ekonomik koşullardaki olumsuzlukların devam etmesi durumunda petrol fiyatları ve kurdaki olası yükselişler paralelinde akaryakıta yeni zamlar gelecek, bu da aylık gelirle alınabilen miktarları daha da aşağı çekmeye devam edecek. Uluslararası karşılaştırma için euro ya da dolar cinsinden ifade edildiğinde akaryakıt fiyatları, olası kur artışları ile birlikte Avrupa ülkelerine göre düşük kalmaya devam etse de Türkiye’deki dar ve sabit gelirli haneler için yükselmeye ve aile bütçesini zorlamaya devam edecek.