Ar-Ge harcamasında derin AB-Türkiye farkı

Merkezi yönetim büt­çesinden araştır­ma ve geliştirme (Ar-Ge) faaliyetlerine yapılan fonlama son yıllarda kısmen artmakla birlikte, Avrupa ül­kelerinin hala çok gerisinde bulunuyor. Geçen yıl AB ülke­leri ortalamasında merkezi yö­netim bütçesinden Ar-Ge’ye yapılan kişi başına harcama 284,7 euro olurken, Türkiye’de 57,5 euro ile bunun beşte biri düzeyinde kaldı.

2024 yılında bütçeden Ar- Ge faaliyetleri için başlangıç­ta 174 milyar 627 milyar lira ödenek ayrılmıştı. Türkiye İs­tatistik Kurumu (TÜİK), mer­kezi yönetim bütçesinden ya­pılan harcamalara ilişkin veri­leri açıkladı. TÜİK’in merkezi yönetim bütçesi verilerini baz alarak yaptığı hesaplamalara göre geçen yıl gerçekleşen top­lam fiili harcama önceki yıla göre yüzde 80,9’luk cari artış­la 178 milyar 580 milyon TL’ye ulaştı. 2024 yılında tüketici fi­yatları (TÜFE) bazında yüzde 44,38 olan enflasyondan arın­dırıldığında bütçeden yapılan Ar-Ge harcamalarının geçen yıl reel olarak yüzde 25,3 arttı­ğı belirlendi.

Bütçede Ar-Ge harcama­larının 2023 yılında yüzde 1,38 olan payı geçen yıl yüzde 1,51’e yükseldi. 2024’te Ar-Ge harcamalarının cari fiyatlar­la 43 trilyon 410,5 milyar TL olan Gayrisafi Yurt İçi Hası­la’ya (GSYH) oranı da yüzde 0,41 oldu. Ar-Ge harcamaları­nın 2008’de yüzde 0,27 düze­yinde bulunan GSYH’ye oranı, 2019’da yüzde 0,45’le en yük­sek düzeyi görmüş, 2022’de ise yüzde 0,36’ya gerilemiş, 2023’te biraz artarak yüzde 0,38 olmuştu.

En fazla fon üniversitelere

TÜİK’in açıkladığı veri se­tinden yapılan hesaplamaya göre 2008-2024 dönemini kap­sayan 17 yılda merkezi yönetim bütçesinden Ar-Ge’ye yapılan toplam harcama 482 milyar 27,8 milyon liraya ulaştı.

Bütçe başlangıç ödenekleri esas alınarak hesaplanan tah­mini sonuçlara göre; 2025 yılı merkezi yönetim bütçesinden Ar-Ge faaliyetleri için 236 mil­yar 262 milyon TL tutarında bir ödenek tahsis edildi. Bütçedeki payı yüzde 1,61 olan bu tutarın 2025’te öngörülen GSYH’ye ora­nı ise yüzde 0,38’e denk geliyor.

Ar-Ge için merkezi yönetim bütçesinden yapılan harcama­lar sosyo ekonomik hedeflere göre sınıflandırıldığında 2024 yılında en fazla Ar-Ge fonla­masının yüzde 68,3 pay ile ge­nel bilgi gelişimi için üniver­sitelere yapıldığı belirlendi. Bunu yüzde 9,3 pay ile endüst­riyel üretim ve teknoloji, yüzde 5,2 ile genel bilgi gelişimi (di­ğer kaynaklardan finanse edi­len), yüzde 4,3’le tarım ve yüz­de 4 pay ile savunma izledi.

AB’nin ortalaması Türkiye’nin 5 katı

Bütçe başlangıç ödenekleri esas alınarak yapılan hesap­lamalara göre, 2025 yılında da Ar-Ge için en fazla ödenek de yüzde 69,5’le genel bilgi geli­şimi için üniversitelere ayrıl­dı. Endüstriyel üretim ve tek­noloji yüzde 7,9 pay ile ikin­ci sırada yer aldı. Bunu yüzde 5,4’le genel bilgi gelişimi, yüz­de 4,8’le tarım ve yüzde 3,6 pay ile savunma izledi.

Avrupa İstatistik Ofi­si (Eurostat) verilerine gö­re, 2024 yılında, AB genelin­de Ar-Ge için yapılan toplam merkezi yönetim bütçe tah­sisleri (GBARD), önceki yıla göre yüzde 3,4 artışla 127 mil­yar 915,9 milyon euroya ulaştı. AB ortalamasında Ar-Ge har­camalarının milli gelire ora­nı yüzde 0,68’den yüzde 0,71’e yükseldi. AB’de kişi başına or­talama Ar-Ge harcaması ise yüzde 57’lik bir artışla 181,2 eurodan 284,7 euro’ya çıktı.

Eurostat verilerine göre Türkiye’de merkezi yönetim bütçesinden yapılan Ar-Ge harcaması 4.908,9 euro, bunun kişi başına ortalama tutarı 57,5 euro oldu. Buna göre AB ülke­leri ortalamasında kişi başına Ar-Ge harcaması Türkiye’nin 5 katı düzeyinde bulunuyor.

AB ülkelerinde bütçeden ki­şi başına ortalama Ar-Ge har­caması en yüksek ülke 759,2 euro ile Lüksemburg. Bu ülke­yi 586,8 euro ile Danimarka, 542,7 euro ile Hollanda, 538,2 euro ile Almanya ve 503,5euro ile Avusturya izliyor. AB üyele­ri içinde kişi başı Ar-Ge harca­ması en düşük ülkeler ise 19,1 euro ile Romanya, 38,3 euro ile Bulgaristan, 58,7 euro ile Ma­caristan, 73,9 euro ile Malta ve 78,7 euro ile Portekiz.

AB’ye üye olmayanlar da da­hil Avrupa ülkeleri içinde ise kişi başına Ar-Ge harcaması­nın 904,6 euro ile İsviçre’de ol­duğu belirlendi. Buna göre İs­viçre Türkiye’nin yaklaşık 16 katı düzeyinde kişi başına orta­lama Ar-Ge harcaması yapıyor. AB dışı Avrupa ülkelerinde bu tutar İzlanda’da 831,5 euro ve Norveç’te de 685,7 euro düze­yinde bulunuyor. Avrupa kıta­sında kişi başına ortalama Ar- Ge harcaması en düşük ülke ise 14,8 euro ile Arnavutluk.

Merkezi yönetim bütçesin­den yapılan kişi başına ortala­ma Ar-Ge harcaması ABD’de 553,8 euro, Japonya’da 501,1 euro ve Güney Kore’de 425,3 euro düzeyinde bulunuyor.

Uluslararası Ar-Ge’ye Katılım

Merkezi yönetim bütçesinden uluslararası Ar-Ge programlarına 2024 yılında 1 milyar 30 milyon TL ayrıldı. Ar-Ge programlarının alt kategorilerine göre, uluslararası Ar-Ge faaliyeti yürüten kuruluşlara gönderilen kamu fonu 461 milyon TL ile ilk sırada yer aldı. Bunu 367 milyon TL ile ikili veya çok taraflı kamu Ar-Ge programları için fonlar ve 202 milyon TL ile Avrupa çapında yürütülen Ar-Ge programları izledi.

Bütçe başlangıç ödeneğine göre uluslararası Ar-Ge programlarına 2025 yılında da 1 milyar 170 milyon TL tahsis edildi. İlk sırayı 500 milyon TL ile ikili veya çok taraflı uluslararası Ar- Ge programları alırken bunu 475 milyon TL ile uluslararası Ar- Ge faaliyeti yürüten kuruluşlara ait fonlar ve 198 milyon TL ile Avrupa çapında yürütülen Ar-Ge programları takip etti.