Bir büyük fark
Geçtiğimiz hafta Çin’de üç liderin bir araya gelmesi başta Amerika olmak üzere tüm dünyada büyük etki yarattı. Bende yarattığı etki ise genel konuşulanın ötesinde daha farklı bir etki. Malumunuz olduğu üzere Çin Halk Cumhuriyeti, 1 Ekim 1949 senesinde kuruldu.
Bundan tam 10 sene sonra 1 Ekim 1959’da Çin lideri Mao Zedung, önemli bir buluşmaya ev sahipliği yaptı. Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 10. senesi şerefine ittifakta olduğu 3 lideri davet etti ve o 3 liderin halka el sallarken meşhur bir pozu vardır. En başta Kuzey Kore lideri Kim İl-sung, şu anki lider Kim Jong-Un’un dedesi.
Zhou Enlai Çin Başbakanı ev sahiplerinden biri olarak pozda yar almış. Ortada Ho Chi Minh Vietnam Lideri yanında Mao Zedung Çin lideri ve ev sahibi. Son olarak Nikita Khrushchev SSCB lideri. O fotoğrafı yıllarca derslerde anlattık okuttuk. Neydi oradaki önemli mesele ev sahibi Çin ama ağır konuk o fotoğrafın asıl lideri ve gücü Nikita Khrushchev idi. Yani Çin yardımcı oyuncu, başrol ise SSBC idi. Sene 1959. Neredeyse 66 sene sonra Vietnam hariç aynı foto verildi geçen hafta. Bu sefer dedesinin yerine Kuzey Kore lideri Kim Jong- Un, Çin lideri ve ev sahibi Mao yerinde Xi Jinping ve Misafir Eski SSCB lideri Khrushchev yerine yeni Rusya Lideri Putin.
Bu fotoğraftan bir sürü şey çıkartırsınız, yorumlar, öngörüler de bulunursunuz ancak ben geçen haftaki fotoğrafa bakınca 66 sene öncesini gördüm sadece ve iki fotoğraf arasındaki bir büyük farkı.
O bir fark; dengelerin ve ittifaktaki rollerin değişmiş olmasıydı. Artık yön belirleyici esas ağır abi SSCB değil, Çin haline gelmişti. Hem ekonomisi hem şovunu yaptığı askeriyesi ile bambaşka bir noktaya gelmişti Çin. 66 senede Rusya ile Çin artık yer değiştirmişti. Başrol değişmişti. Bu bir insan ömrü için çok uzun ama uluslararası ilişkiler ve dünya siyasi tarihi açısından güçler dengesinin nerelerden nereye kaydığını görmek açısından çok kısa bir zaman.
Dünya sisteminde değişim başlayacak
59 senesinde o fotoğrafa bakan batı bloğu ülkeleri ve liderleri, halkları ile beraber karşılarında nefret ettikleri korkunç bir tablo görmekteydiler. Hiç tereddütsüz bu böyleydi. Oysa ki bugün 66 sene sonraki bu fotoğrafa bakan batılı liderler ve halklar aynı gözlemi baktı? Sanmam. Aynı nefret ve korkularla mı izlediler? Bence hayır. Batı bloğu, Trump yönetimi ile öyle bir test edilmeye başlandı ki Avrupa’daki bazı liderlere ve halkalara Trump’ın tarzının Xi Jinping’den veya Putin’den daha agresif ve korkutucu geldiğinden eminim.
Tam dillendirmeseler de söyleyemeseler de durum bu. Ne Çin o eski Çin, ne Amerika eski Amerika. Ne Çin eskisi gibi kapalı ve fakir. Ne Amerika eskisi gibi açık ve kucaklayıcı. Denebilir ki bu dönem böyle, Trump sonrası değişir. Muhtemelen değişir doğrudur. Ancak bir gerçek var ki yıllar içerisinde yapılan dış politika yatırımları, ittifak çabaları 4 yılda 10 sene geriye gidebilir. Bir yandan da Çin’in farklılaşan yaklaşımı yanına bambaşka ittifaklar ve ülkeler çekebilir.
İşte hep bahsettiğim dünya sisteminin değişiminin başlangıç günlerindeyiz. Sistem değişmeye, dengeler farklılaşmaya başlıyor. Her şey yeniden başlıyor ama bu bizim göreceğimiz çok yakın zamanda hemen olmayabilir. Ama artık soğuk savaş ve çift kutuplu dünya ve onu izleyen iyi huylu hegemon dönemi tek kutuplu dünya dönemi bitti. 1959 da çekilen ve 2025 senesinde çekilen bu iki fotoğraftaki tek büyük fark dünyanın ne denli hızlı döndüğünün ve yeni düzenin doğum sancılarının başladığının işareti.
