Depremlerle yeniden yüzleşirken: Blok zincir afetlere çözüm olabilir mi?

23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bay­ramı’nın coşkusu, İstanbul’da meydana gelen 6,2 büyüklüğündeki depremle gölge­lendi. Büyük bir yıkım olmasa da dijital kı­rılganlığımız ortaya çıktı. İletişim aksadı, şebekeler çöktü, internet yavaşladı. Yalnız­ca birkaç saniyelik bir sarsıntı, dijital altya­pımızda büyük sorunlar yarattı.

Bu durum, akıllara şu soruyu getirdi: Olası bir afette ay­nı sorunları yaşamamak için ne yapmalı? Ül­kemizin 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş’ta yaşadığı deprem felaketinde sadece binalar değil, şehirler çöktü, on binlerce insanımız hayatını kaybetti. O gün bir başka kayıp da iletişimde yaşandı, yardım çağrıları ulaştı­rılamadı, konum bilgileri paylaşılamadı, di­jital altyapı kısmen bloke oldu.

Acısını hala yüreğimizde taşıdığımız depremler bize ve­ri akışının ne kadar hayati önem taşıdığını öğretti. Ancak görüyoruz ki dijital altyapıyı farklı teknolojilere taşımak kriz anında sis­temin çalışabilmesi için çok önemli. Bu nok­tada, blok zincir teknolojisi merkeziyetsiz, güvenli ve kesintisiz yapısıyla afet anlarında ihtiyaç duyulan en kritik unsur olan güveni­lir bilgi akışını mümkün kılıyor. Afet sonrası süreçlerde, yardım başvuruları, bağış takibi, hasar tespitleri gibi binlerce kritik veri kay­dı yapılır.

Ancak merkezi sistemin çökmesi halinde bu bilgiler kaybolabilir ya da bilgile­re geç ulaşabilir. Blok zincir bu riski ortadan kaldırabilecek bir teknoloji. Çünkü veri tek bir yerde değil, dağıtık ağlar üzerinde tutu­lur. Böylece iletişim altyapısı zarar görse bile bilgiye erişimde kesinti olmaz. Herhangi bir bilgi zincire işlendiği anda güvenli hale gelir; silinemez, değiştirilemez. Aynı şekilde yapı­lan bir yardımın nerelerde kullanıldığı adım adım izlenebilir.

Şebeke çökerse ne olacak?

Afet anlarında en büyük sorunlardan biri iletişim altyapısının çökmesi. Hücresel şe­bekeler ve internet sağlayıcıları devre dışı kaldığında, veri akışı tamamen kesilir. Tam da bu noktada blok zincir temelli mesh ağ­lar devreye girebilir. Bu sistemlerde, cihaz­lar birbirlerine doğrudan bağlanarak merke­zi bir sunucuya ihtiyaç duymadan veri akta­rımı yapar. Bilgi, cihazdan cihaza “atlayarak” yayılır. Böylece acil durum konum paylaşım­ları, yardım çağrıları veya resmi duyurular blok zincir ağı üzerinden iletilerek kritik ile­tişim sürdürülebilir.

Dünyada neler oluyor?

Japonya, afet sonrası yardım yönetimi­ni blok zincirle şeffaf hale getirerek büyük bir güven kazandı. Hindistan, blok zincirini kimlik doğrulama süreçlerinde kullanarak, kriz anında vatandaşın yardım alma hızını artırdı. ABD’de ise FEMA gibi kurumlar ar­tık blok zincir senaryolarını tatbikatlara da­hil ediyor.

Türkiye’de ise konuyla ilgili umut verici akademik çalışmalar var. Özellikle di­jital devlet hizmetlerinin blok zincir altyapı­sıyla yeniden kurgulanması yönünde ciddi öneriler sunuluyor. Ancak uygulamaya geçiş hâlâ sınırlı düzeyde. Bu teknolojinin en bü­yük gücü, yapay zekâ ve nesnelerin interne­ti (IoT) ile birlikte çalıştığında ortaya çıkı­yor.

Deprem sonrası bir binadaki sensör, ya­pının taşıyıcı kolonlarındaki hasarı algılayıp bu veriyi doğrudan blok zincire kaydedebi­lir. Yapay zekâ, gelen bu verileri analiz ede­rek arama kurtarma ekiplerinin öncelik sı­rasını belirlenmesini sağlayabilir. Böylelikle zamandan tasarruf edildiği gibi can kaybının da önüne geçilebilir. Teknoloji, afeti durdu­ramaz; ama etkilerini azaltabilir.

Gerçek dayanıklılık dijitalde başlar

Afet yönetiminde blok zincir tabanlı bir koordinasyon sistemi ile yardım talepleri ve dağıtım noktaları eşleştirilerek olası ka­rışıklıkların önüne geçilebilir ve aksamala­rın önüne geçilebilir. Böylelikle süreç hızla­nır ve hatalar azalır. Bugün kimi ülkeler, afet yönetimini sadece fiziki dayanıklılık üzerin­den kurguluyor.

Oysa afet yönetimi çok yön­lü düşünülmeli ve dijital sistemler muhak­kak sisteme entegre edilmeli. Blok zincir de sadece bir kripto para altyapısı değil; hayat kurtaran bir kriz yönetimi aracı olarak dü­şünülmeli. Sizce bundan sonra yaşanabile­cek bir sonraki büyük sarsıntıda yalnızca bi­naların değil, sistemlerin de kesintisiz ayak­ta kalması için blok zincirine daha çok önem verilse nasıl olur?