Ekonomik güvende nisan erozyonu

İçeride ve dışarıda patlak veren olumsuz şok geliş­melerin damgasını vur­duğu nisan ayında ekonomide tüm sektörlerde güven kaybı kendini hissettirdi.

Merkez Bankası’nın re­el kesim güveni ve imalat sa­nayiinde kapasite kullanımı ile Türkiye İstatistik Kuru­mu’nun (TÜİK) hizmet, tica­ret ve inşaat sektörlerine iliş­kin güven endekslerinin ni­san ayı sonuçları belli oldu. Mevsimsellikten arındırılmış verilere göre nisan ayında gü­ven endeksleri önceki aya gö­re reel kesimde (imalat sana­yii) yüzde 0,6 düşüşle 100,8’e, hizmetler sektöründe de yüz­de 4,3 düşüşle 109,5’e, pera­kende ticaret sektöründe yüz­de 2,5 düşüşle 110,6’ya ve in­şaat sektöründe de yüzde 4,2 düşüşle 85,1’e geriledi. Nisan ayındaki gelişmelerle birlikte güven endeksleri bir yıl önce­ki düzeylerinin de hizmet sek­töründe yüzde 6,5, perakende ticarette yüzde 4,2, inşaat sek­töründe yüzde 4, reel kesimde yüzde 2,6 altına indi.

Sektörel beklentilerde bozulma

Reel sektörde gelecek üç ay­lık döneme ilişkin beklenti­lerde karamsarlık dozu arttı. Anket sorularına ait yayılma endekslerine göre, işyerleri­nin mevcut mamul mal stoku, mevcut toplam sipariş mik­tarı ve sabit sermaye yatırım harcamasına ilişkin değerlen­dirmeleri nisanda Reel Kesim Güven Endeksi’ni artış; ge­nel gidişat, gelecek üç aydaki üretim hacmi, gelecek üç ay­daki toplam istihdam, son üç aydaki toplam sipariş mikta­rı ve gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarına ilişkin de­ğerlendirme ve beklentiler ise azalış yönünde etkiledi.

Nisanda sert düşüş yaşanan hizmetler sektörü güvenine, son üç aydaki iş durumuna ilişkin endeksteki yüzde 6,6 ve bu dönemde hizmetlere olan talepteki yüzde 6,9’luk düşüş­ler aşağı yönde güçlü; gelecek üç ayda hizmetlere talep bek­lentisindeki yüzde 0,8’lik ar­tış ise yukarı yönlü ancak za­yıf bir etki yaptı.

Perakende ticaret sektörü güven endeksindeki düşüşte ise iş hacmi/satışlarda hem son üç ayda yaşanan yüzde 2,6 hem gelecek üç ayda beklenen yüzde 2,5’lik düşüşler ve hem de mev­cut mal stok seviyesindeki yüz­de 2,4’lük gerileme etkili oldu.

Faiz ve enflasyonda yükseliş beklentisi

İnşaat sektörü güven endek­sini de nisan ayında hem alı­nan siparişlerin kayıtlı düze­yindeki yüzde 1,9’luk hem de gelecek üç ayda toplam çalışan sayısı beklentisindeki yüzde 6,4’lük düşüşler aşağı çekti.

Merkez Bankası’nın İkti­sadi Yönelim Anketi’ne ima­lat sanayii işyerlerinin verdi­ği yanıtların toplulaştırılmış sonuçlarına göre gelecek üç ayda kısa vadeli TL kredi fa­izlerinde artış bekleyenlerin martta yüzde 5,9 olan oranı ni­sanda yüzde 15,8’e yükseldi, düşüş bekleyenler ise yüzde 53,8’den yüzde 21,1’egeriledi.

Martta yüzde 38,6’ya inen gelecek on iki ayın sonun­da üretici fiyatları bazında (ÜFE) yıllık enflasyon bek­lentisi ise nisan ayında yüz­de 38,9’a yükseldi. Geçen yıl nisanda yüzde 55,5 olarak öl­çülen gelecek bir yılın sonun­daki ÜFE bazında enflasyon beklentisi izleyen dönem­de gerileyerek ilk kez eylülde yüzde 50’nin altına inmiş, iz­leyen dönemde de düşmeye devam etmişti.

Dış pazarlarda rekabette sınırlı iyileşme

 İmalat sanayii işyerlerinde yapılan İktisadi Yönelim Anketi kapsamında üç ayda bir üretilen göstergelerden Avrupa Birliği (AB) içindeki yurt dışı piyasalarda rekabete ilişkin veriler kısmen pozitif gelişmeye işaret etti. Rekabet gücünün iyileştiğini bildiren işyerlerin ocak ayında yüzde 2,8 olan üretim değeri ağırlıklı oranı nisanda yüzde 4,4’e çıktı, kötüleştiğini söyleyenlerin oranı yüzde 18,6’dan yüzde 14’e geriledi, yüzde 81,6’lık kesim için ise durum değişmedi.

AB dışındaki yurt dışı piyasalarda rekabet gücünün iyileştiğini bildiren işyerlerinin ocakta yüzde 3,8 olan oranı da nisanda yüzde 5,5’e yükseldi ve kötüleştiğini bildirenlerin oranı yüzde 16,8’den yüzde 14,8’e indi. Üç ayda bir üretilen bir diğer göstergeye göre de imalat işyerlerinin mevcut sipariş kayıtlarının üretimini 3,9 ay sürdürmesini sağlayacak düzeyde olduğu belirlendi.

Son 25 ayın en düşük kapasite kullanımı

 Merkez Bankası’nın nisan ayında 1.736 işyerinde gerçekleştirdiği İktisadi Yönelim Anketi’ne verilen yanıtların toplulaştırılarak değerlendirilmesine göre imalat sanayi genelinde mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı, önceki aya göre 0,6 puan (yüzde 0,8) düşerek yüzde 74,6 düzeyine geriledi. Bunun, Mart 2023’teki yüzde 74,2’lik düzeyden sonraki 25 ayın en düşük kapasite kullanımı olduğu belirlendi.

Bu yıl nisanda kapasite kullanım oranı, bir yıl önceki düzeyinin de 2,4 puan altında kaldı. Bir üretim biriminin belirli bir dönemde fiilen gerçekleştirdiği üretim miktarının fiziki olarak gerçekleştirme imkânı olan en yüksek üretim miktarına oranını gösteren kapasite kullanımı, imalat sanayiinde geçen yıl nisanda yüzde 77 düzeyindeydi. Sektörün kapasite kullanımı, izleyen dönemde düşüşe geçerek aylar itibarıyla dalgalı seyirle bu yıl ocak itibarıyla yüzde 74,8’e inmiş, izleyen iki ayda yükseliş yaşayarak martta yüzde 75,2’ye çıkmıştı.

Elektrik kesintisi, makine arızası, çalışanlarla ilgili sorunlar gibi her zaman üretimi aksatacak gelişmeler yaşanabildiği için sanayide kapasite kullanımının yüzde 100 olması beklenmiyor. Ancak kapasite kullanımının seyri, sektördeki genel gidişatı yansıtıyor. Nisanda kapasite kullanımındaki gerileme, bu aya ilişkin önümüzdeki ay açıklanacak sanayi üretim verisi için düşüş sinyali niteliği taşıyor.

En düşük kapasite kullanımı deride

İmalat sanayiinde mevsimsel etkilerden ‘arındırılmamış’ kapasite kullanım oranı ise nisanda önceki aya göre 0,1 puan daha azalarak yüzde 74,3’e indi. Merkez Bankası’nın bu bazda açıkladığı verilere göre nisanda imalat sanayi alt sektörleri içinde en yüksek kapasite kullanımı yüzde 84’le kâğıt, yüzde 83,6 ile tütün ürünleri, yüzde 82,8’le ağaç ürünleri, yüzde 77,5’le diğer ulaşım araçları ve yüzde 76,2 ile kimya sektöründe gerçekleşti.

Nisan ayında en düşük kapasite ile çalışan alt sektörler ise yüzde 60,3’le deri, yüzde 64,3’le kayıtlı medyanın basımı ve çoğaltımı, yüzde 68,1’le bilgisayar, yüzde 69,9’la tekstil ve yüzde 70,7 ile içecek sektörü oldu. Kapasite kullanımında aylık bazda en hızlı düşüşler 3,1 puanla kayıtlı medya, 3 puanla temel eczacılık, 1,4 puanla kimya, 1,3 puanla tekstil ve 0,9 puanla deride yaşandı. Önceki aya göre kapasite kullanımı en çok artanlar ise 2,2 puanla motorlu taşıtlar, 2,1 puanla içecek imalatı, 1,6 puanla ağaç ve diğer metalik olmayan mineraller ve 1,4 puanlık artışla tütün ürünleri.

Yatırım iştahı zayıf da olsa var

2025 yılı Bahar dönemi Yatırım Eğilimi İstatistikleri de açıklandı. İmalat sanayinde faaliyet gösteren işyerlerinin ankete verdikleri yanıtlar toplulaştırılarak değerlendirildiğinde, 2024 yılında yapılan brüt yatırım harcamalarının bir önceki yıla göre arttığı ancak bunun 2024 yılı güz döneminde öngörülenden bir miktar düşük kaldığı belirlendi.

İşyerlerinin büyüklük grupları itibarıyla yapılan değerlendirmelerde, üretimde çalışan sayısı 500 ve üzerinde olan işyerlerinde diğer büyüklük gruplarının aksine 2024 yılı güz döneminde öngörülenden daha zayıf bir artış gerçekleştiği gözlendi. 2025 yılı bahar dönemi anketi sonuçlarına göre, 2025 yılında yapılması öngörülen yatırım harcamalarında bir önceki yıla göre artış eğiliminin zayıflayarak devam ettiği görüldü.

İktisadi Yönelim Anketi kapsamında bahar ve güz dönemi olmak üzere yılda iki defa imalat sanayi firmalarının yatırımlarının ne yönde değiştiği ve ne yönde değişeceği saptanıyor. Bahar döneminde bir önceki yıl gerçekleşen ve cari yıl için planlanan, güz döneminde ise cari yılda gerçekleşen/ planlanan ve bir sonraki yıl için planlanan yatırımlar soruluyor.