Ekonominin belkemiği KOBi’ler

Tüm dünyada olduğu gi­bi Türkiye’de de ekono­mik gelişim ve istikrar açısından stratejik önem taşı­yan küçük ve orta boy işletmeler (KOBİ), 2024 yılında da ekono­minin belkemiği ve sosyal yapı­da denge unsuru olmaya devam etti. Tüm aktif girişimlerin sa­yıca yüzde 99,8’ini oluşturan KOBİ’ler geçen yıl istihdamın yüzde 72,2’sini, üretimin yüzde 55,7’sini, katma değerin yüzde 54,4’ünü gerçekleştirdi.

Tek başlarına bakıldığında ekonomiye katkısı önemsiz gö­rülen, ancak topluca en büyük katkıyı sağlayan KOBİ’ler kap­samında özellikle 1-9 arası ça­lışanı bulunan, çalışanları ge­nelde sahibi veya ortağından oluşan, “mikro” işletmeler ülke genelindeki tüm işletmelerin sayıca yüzde 94’ünü oluşturu­yor ve istihdam, üretim, ciro ve katma değerde önemli bir paya sahip bulunuyor.

Girişim sayısında artış

Türkiye İstatistik Kuru­mu’nun (TÜİK) açıkladığı 2024 yılı sanayi ve hizmet istatis­tiklerine göre ülkedeki toplam aktif girişim sayısı 2024 yılın­da 178 bin dolayındaki artışla 3 milyon 942 bin 781’e ulaştı. Ge­çici sonuçlara göre 2024 yılın­da toplam girişimlerdeki top­lam çalışan sayısı 19 milyon 789 bin 7, ücretli çalışanlar 16 mil­yon 657 bin 567, toplam ciro 91 trilyon 652,8 milyar TL, mal ve hizmetlerin toplam satın alış­ları 79 trilyon 835,7 milyar TL, üretim değeri 53 trilyon 156,8 milyar TL, faktör maliyetiy­le katma değer 15 trilyon 749,4 milyar TL olarak gerçekleşti.

Bu arada TÜİK, Avrupa Parlamen­tosu ve Konseyinin İş İstatistik­leri konusunda yaptığı düzenle­me ile yürürlüğe giren Avrupa İş İstatistiklerine (European Bu­siness Statistics - EBS) ilişkin yönetmelik çerçevesinde yıllık sanayi ve hizmet istatistiklerini 2009-2023 yılları için revize et­ti, tüm yıllara ait kesin sonuçlar Aralık 2025›de yayımlanacak.

100 girişimden 94’ü “mikro” işletme

2024 itibarıyla tüm girişim­lerin yüzde 94 oranındaki 3 milyon 706 bin 765’ini, çalışan sayısı 1-9 arasında, yıllık net satış hasılatı veya mali bilanço­sundan herhangi biri 10 mil­yon TL’yi aşmayan “aile işlet­mesi” vasfındaki girişimler olan “mikro” işletmeler oluşturdu.

Yine KOBİ tanımında yer alan, yıllık çalışan sayısı 10-49 arasında ve yıllık net satış ha­sılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 100 milyon TL’yi aşmayan “küçük” işletme kate­gorisindeki KOBİ’lerin sayısı, 196 bin 312, yıllık çalışan sayı­sı 50-249 arasında ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilanço­sundan herhangi biri 1 milyar lirayı aşmayan “orta” büyüklük kategorisindeki KOBİ sayısı da 33 bin 465 olarak gerçekleşti. Böylece üç kategoride KOBİ’le­rin toplam sayısı 3 milyon 936 bin 542 oldu. 250 ve daha fazla çalışanı bulunan “büyük” işlet­melerin sayısı ise geçen yıl 6 bin 239 olarak belirlendi. Buna göre ülkedeki aktif her 1.000 girişim­den 998’i KOBİ sınıfında.

Girişim sayısında hizmetler, üretim değerinde imalat

TÜİK’in geçici verilerine göre 2024 yılında faal olan girişimlerin yüzde 44,4’ü hizmet sektöründe, yüzde 35,1’i ticaret sektöründe, yüzde 12,6’sı sanayi, yüzde 7,8’i inşaat sektöründe yer aldı. İstihdamda ise hizmet sektörü toplam istihdamın yüzde 39,2›ini gerçekleştirirken sanayi sektörünün istihdam payı yüzde 27,2, ticaretin payı yüzde 23,3, inşaatın payı yüzde 10,3 oldu.

Ticaret sektörü ciroda yüzde 45,8’lik pay ile ilk sırada yer aldı. Sayıca en fazla girişimin yer aldığı ve istihdamda en yüksek payı alan hizmet sektörünün cirodaki payı yüzde 16,9’da kalırken, sanayi sektörünün payı ise yüzde 30,2, inşaatın payı yüzde 7,1 oldu.

Üretim değeri 2024 yılında imalatta 21 trilyon 927,2 milyar, toplam sanayide 26 trilyon 238,8 milyar, ticarette 6 trilyon 764,3 milyar TL, inşaatta 5 trilyon 904,9 milyar TL, ulaştırma ve depolamada 4 trilyon 995 milyar TL, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımında 3 trilyon 263 milyar, toplam hizmetlerde 14 trilyon 248,9 milyar TL olarak gerçekleşti.

En çok istihdam 'mikro'larda

2024 itibarıyla toplam çalışanların yüzde 36 oranındaki 7 milyon 119 bin 425’inin, mikro işletmelerde olduğu belirlendi.

Bunun içinde ücretli çalışan sayısı ise 4 milyon 34 bin 855. Genelde çalışanlarının önemli bölümünün sahibi, ortağı ya da aile üyeleri olmasına rağmen mikro işletmelerin toplam ücretli çalışanlardaki payı da yüzde 24,2 ile oldukça yüksek düzeyde. İstihdama diğer büyüklük gruplarına göre bakıldığında, toplam çalışan sayısının küçük işletmelerde 3 milyon 818 bin 632, orta işletmelerde 3 milyon 358 bin 148 ve böylece KOBİ’ler toplamında 14 milyon 296 bin 205; büyük işletmelerde ise 5 milyon 492 bin 802 kişi olduğu görülüyor.

Buna göre toplam çalışanların yüzde 72,2’si KOBİ’lerde istihdam ediliyor. KOBİ’lerin ücretli çalışanlardaki toplam payı da yüzde 67’yi buluyor. KOBİ’lerin 2024 yılındaki toplam personel maliyeti 4 trilyon 1 milyar lira ile ülkedeki tüm girişimlerde 7 trilyon 894,3 milyar TL olan toplam tutarın yüzde 50,7’sini oluşturuyor. Tüm çalışanların yüzde 27,7’sini istihdam eden büyük işletmelerin yıllık personel maliyeti ise 3 trilyon 893,4 milyar lira.

Cironun üçte ikisi KOBİ’lerden

2024 yılında toplam cironun 22 trilyon 665,6 milyar lira ile yüzde 24,7’sini mikro, 18 trilyon 205 milyar lira ile yüzde 19,9’unu küçük ve 18 trilyon 638,3 milyar lira ile yüzde 20,3’ünü orta büyüklük grubu olmak üzere toplam 59 trilyon 508,9 milyar lira ile yüzde 65’ini, KOBİ tanımındaki girişimler gerçekleştirdi. Yıllık cironun yüzde 35 dolayındaki 32 trilyon 143,9 milyar liralık bölümü ise 250 ve üzerinde çalışanı bulunan büyük işletmelerde gerçekleşti.

2024 itibarıyla toplam üretim değerinde de mikro işletmeler 8 trilyon 807,8 milyar lira ile yüzde 16,6, küçük işletmeler 9 trilyon 101,9 milyar lira ile yüzde 17,1, orta boy işletmeler 11 trilyon 715 milyar lira ile yüzde 22 olmak üzere KOBİ’ler toplamda yüzde 55,7; büyük işletmeler ise 23 trilyon 532,1 milyar lira ile yüzde 44,3 pay aldı. Faktör maliyetiyle toplam katma değerde mikro işletmeler yüzde 14, küçük işletmeler yüzde 16,7, orta boy işletmeler yüzde 23,6 olmak üzere KOBİ’ler toplamda yüzde 54,4 pay aldı. Büyük işletmelerin katma değerdeki payı ise yüzde 45,6 oldu.

KOBİ’ler “sosyal denge” unsuru

Dünya genelinde ekonomilerin işletme tipi tercihleri, kütlesel ve seri üretim yapan, hantal büyük boy işletmelerinin yerine küçük ve orta boy işletmeler yönünde değişmiş bulunuyor. KOBİ’ler, dünya genelinde yaşanan bu değişime uyumlu, esnek, dinamik, yaratıcı, yenilikçi, yalın, krizlere karşı dayanıklı yapıları ile artık tüm ekonomilerin vazgeçilmez aktörleri.

Üretim ve istihdamdaki payları ile ülke ekonomilerinin adeta belkemiğini konumunda bulunan KOBİ’ler, tüm dünyada ekonomik gelişimin yanı sıra sosyal dengenin ve istikrarın da en önemli unsuru olarak kabul ediliyor. OECD üyesi ülkelerde toplam işletmelerin yüzde 85’lik kısmını oluşturan KOBİ’ler, istihdamın yüzde 70’ini gerçekleştiriyor. Ülkeler, güçlü ve sürdürülebilir ekonomik kalkınma için KOBİ’lerin güçlendirilmesine önem ve öncelik veriyor.

KOBİ’lerin rekabet gücü ve verimliliklerinin yükseltilmesi, uluslararası piyasalarla entegrasyon süreçlerinin desteklenmesi, yatırım, üretim ve pazarlamada onlara teknik bilgi ve danışmanlık hizmetleri sağlanması ve yatırımlarının düşük maliyetli uzun vadeli kaynaklarla fonlanması, Türkiye’nin ekonomik istikrarı ve küresel ekonomik sistemde güçlü bir yer edinebilmesi açısında stratejik önem taşıyor.