Gelir dağılımında bozulma 2023’te arttı
En yüksek gelirli yüzde 20’lik grubun toplam gelirden aldığı pay 1,8 puan artarak yüzde 49,8’e yükselirken, en düşük gelirli yüzde 20’nin payı 0,1 puan daha düşerek yüzde 5,9’a geriledi.
Türkiye'deki gelir dağılımındaki bozulma 2023'te de hızlanarak devam etti. Gelirden aldıkları paya göre en üst ve en alt grupları arasındaki makas iyice açıldı. Gelir dağılımı varlıklılar lehine daha da bozuldu; en üst gelir grubundaki yüzde 20’lik nüfusun gelirden aldığı pay yüzde 50’ye yaklaştı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması’nın 2023 yılı sonuçlarını açıkladı.
Yaygın uygulama olarak gelir dağılımının yüzde 20’lik gelir grupları bazında ölçüldüğü verilere göre, en yüksek eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert gelirine sahip yüzde 20’lik grubun toplam gelirden aldığı pay önceki yıla göre 1,8 puan artarak yüzde 49,8’e çıkarken, en düşük gelire sahip yüzde 20’lik grubun aldığı pay 0,1 puan azalarak yüzde 5,9’a geriledi. En yüksek gelire sahip yüzde 20’lik nüfus grubu ile en düşük gelirli yüzde 20’lik grup arasında 2022’de 8 kat olan fark, biraz daha artarak 8,4 kata çıktı.
En tepe-en dip farkı 26,6 kat
Ancak gelir dağılımı ölçümünde gelir gruplarının aralığı daha dar tutulduğunda, eşitsizliğin daha fazla olduğu görülüyor. TÜİK’in yüzde 5’lik gelir gruplarına göre dağılımı gösteren verileri, en zengin-en yoksul kesimler arasındaki gelir farkının 26,6 kat olduğunu gösteriyor. 2023 itibarıyla; en düşük gelirli yüzde 5’lik gelir grubu toplam gelirden sadece yüzde 0,9 pay alırken, en üstteki yüzde 5’lik gelir grubu toplam gelirin yüzde 24,7 ile dörtte birini elde ediyor.
Yüzde 10’luk gelir grupları bazında bakıldığında da en alttaki yüzde 10’luk grubun gelirden aldığı pay yüzde 2,3 olurken, en üstteki yüzde 10’luk grubun payı yüzde 35’e ulaşıyor. 2013-2023 döneminde; en üst ve en alt yüzde 5’lik gruplar arasındaki gelir farkının 22,8 kattan 26,6 kata; en üst ve en alt yüzde 10’luk gruplar arasındaki farkın 13,6 kattan 15 kata; en üst ve en alt yüzde 20’lik gelir grupları arası farkın da 7,7 kattan 8,4 kata çıktığı belirlendi.
Gelir dağılımı eşitsizliği arttı
Gelir dağılımı eşitsizliği ölçütlerinden olan Gini katsayısı, önceki yıla göre 0,018 puan artışla 0,433 olarak tahmin edildi. Böylece söz konusu katsayı, 2006’dan bu yana dönemi kapsayan veri setinin en yüksek düzeyine ulaştı.
Tüm sosyal transferler hariç tutulduğunda Gini katsayısı 0,033 puan artışla 0,520, emekli ve dul yetim maaşı dahil diğer tüm sosyal transfer gelirleri hariç tutulduğunda de 0,022 puan artarak 0,445 olarak belirlendi. 2014-2023 dönemine ilişkin Gini verilerinin yer aldığı veri setine göre son on yılda söz konusu katsayıda 0,046 puanlık artış, gelir dağılımındaki bozulmaya işaret ediyor.
TÜİK’e göre yıllık hane geliri 168 bin TL
TÜİK, yıllık ortalama hane halkı kullanılabilir gelirini 2023 yılı için 167 bin 983 TL olarak hesapladı. Bu gelir önceki yıla göre yüzde 70,7 arttı. Yıllık ortalama eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert geliri ise önceki yıla göre yüzde 72,3 artarak 48 bin 642 TL'den 83 bin 808 TL'ye yükseldi.
Yıllık kullanılabilir fert gelirlerinde en yüksek düzey 100 bin 76 TL ile tek kişilik hanelerde. En düşük yıllık fert gelirine sahip hane halkı tipi ise 66 bin 1 TL ile en az bir çekirdek aile ve diğer kişilerden oluşan haneler.
Maaş-ücretin payı arttı
Toplam gelirde en yüksek payı yüzde 48,5’le maaş ve ücret geliri aldı. Bu pay önceki yıla göre 2,3 puan arttı. İkinci sırayı yüzde 22,1’le önceki yıla göre 1,1 puan artan müteşebbis geliri, üçüncü sırayı yüzde 17,6 ile önceki yıla göre 2,6 puanlık azalan sosyal transfer geliri oluşturdu. Tarım gelirinin müteşebbis geliri içindeki payı 0,7 puan artarak yüzde 20,5, emekli ve dul-yetim aylıklarının sosyal transferler içindeki payı ise 1,4 puan azalarak yüzde 88,4 olarak gerçekleşti.
Yıllık ortalama esas iş gelirleri sırasıyla yükseköğretim mezunlarında 157 bin 851, lise ve dengi okul mezunlarında 114 bin 374, lise altı eğitimlilerde 89 bin 12, bir okul bitirmeyenlerde 63 bin 425 ve okur-yazar olmayanlarda 45 bin 637 TL olarak hesaplandı. Önceki yıla göre yıllık ortalama esas iş gelirinde en yüksek artış yüzde 89,7 ile lise altı eğitimli, en düşük artış ise yüzde 79,6 ile okur yazar olmayan bireylerde gerçekleşti.
Esas iş gelirleri sektörel ayrımda incelendiğinde; en yüksek yıllık ortalama gelirin 121 bin 13 TL ile hizmet sektöründe, en düşük yıllık ortalama gelirin ise 92 bin 632 TL ile tarım sektöründe olduğu görüldü. Önceki yıla göre en yüksek artış yüzde 100,9 ile tarım sektöründe gerçekleşirken, bu sektörü yüzde 86,7 ile sanayi izledi. Artış oranı hizmetlerde yüzde 83,2, inşaat yüzde 74,3 olarak hesaplandı.
İşverenin geliri arttı, çalışanın azaldı
En yüksek yıllık ortalama esas iş gelirini 408 bin 174 TL ile işverenler elde etti. Bu tutar, kendi hesabına çalışanlarda 115 bin 622, ücretli maaşlılarda 102 bin 821 ve yevmiyelilerde 53 bin 334 TL olarak hesaplandı. Önceki yıla göre en yüksek artış yüzde 108,1’le yevmiyelilerde, en düşük artış ise yüzde 80,7 ile ücretli maaşlılarda yaşandı.
En düşük gelir Van, Muş, Bitlis, Hakkari’de
Şubat 2023’te yaşanan deprem nedeniyle 2023 yılında Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye (TR63) bölgesinde alan çalışması yapılamadığı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) ayrımında gelir dağılımı, 25 bölgeyi kapsar şekilde açıklandı.
Araştırma sonuçlarına göre, 2023 yılında Türkiye genelinde 83 bin 808 TL olan yıllık ortalama eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert geliri, İBBS 2’nci Düzey bölgeleri bazında en yüksek 114 bin 634 TL ile İstanbul (TR10) bölgesinde gerçekleşti.
Bu bölgeyi, 108 bin 036 TL ile Ankara (TR51) bölgesi ve 101 bin 372 TL ile Tekirdağ, Edirne, Kırklareli (TR21) bölgesi izledi. En düşük yıllık ortalama eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert geliri ise 39 bin 173 TL ile Van, Muş, Bitlis, Hakkâri (TRB2) bölgesinde oluştu. Buna göre İstanbul’da yıllık ortalama eşdeğer hane halkı kullanılabilir geliri, TRB2 bölgesi olan Van, Muş, Bitlis, Hakkâri’dekinin yaklaşık üç katı düzeyinde bulunuyor.
Gelir dağılımı en bozuk bölge
En yüksek yüzde 20 ile en alt yüzde 20 arasındaki gelir farkı Türkiye genelinde 8,4 kat olurken, bu değerin 5,3’le istatistiki bölge bazında en düşük Zonguldak, Karabük, Bartın’ı kapsayan TR81 bölgesinde olduğu görüldü. Bu bölgeyi 5,4 ile Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova (TR42) ve 5,5’le Van, Muş, Bitlis, Hakkâri (TRB2) bölgesi izledi. Yüzde 20’lik gruplara göre gelir eşitsizliğinin en yüksek olduğu bölgeler ise 9,4’le Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan (TRA2), 8,4’le İstanbul (TR10) ve Ankara (TR51) oldu.
Gini katsayısı nedir?
Gini katsayısı, sıfıra yaklaştıkça gelir dağılımında eşitliği, bire yaklaştıkça gelir dağılımında bozulmayı ifade ediyor. Gini katsayısı hesabında hanenin ve bireylerin elde ettiği yıllık gelirlerin toplamından, gelir referans döneminde ödenen vergiler ve diğer hane veya kişilere yapılan düzenli transferler düşüldükten sonra bulunan hane halkı kullanılabilir geliri baz alınıyor.
Daha önceki yıllarda eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert geliri üzerinden hesaplanan Gini katsayısı; yapılan sosyal transferlerin gelir dağılımı üzerindeki etkisini görmek amacıyla tüm sosyal yardımlar hariç ve emekli ve dul-yetim maaşı dahil diğer tüm sosyal transferler hariç tutularak iki farklı yöntemle de ayrıca hesaplandı.