İki emekliden 1’i, iş gücü piyasasında

TÜİK’e göre haziran sonu itibarıyla yaşlılık aylığı alan 12,2 milyon kişiden 8,6 milyonu iş gücü piyasasında yer alıyor. İş gücü piyasasındaki emekliler, kayıtlı ya da kayıtsız işlerde veya kendi hesabına çalışan, memuriyete geri dönen ya da iş arayanlardan oluşuyor. Adına SGDP yatırılarak özel sektörde çalışan emekli sayısı EYT sonrası 2,2 milyona ulaştı.

Son yıllarda hayat paha­lılığı karşısında emekli aylıklarının alım gücü­nün düşmesi nedeniyle kayıtlı veya kayıt dışı çalışma ya da iş arama şeklinde iş gücü piya­sasına geri dönen emeklilerin sayısı giderek artıyor.Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) Haziran 2025 verilerine göre, Türkiye’de yaşlılık aylığı alan (emekli) sayısı 12 milyon 196 bin 336. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bu yılın ikinci çeyreğine ait verilerine göre emekli olduğu için iş gü­cüne katılmayan kişi sayısı ise 3 milyon 562 bin düzeyinde.

Buna göre geriye kalan 8 milyon 634 bin emekli ya bir işte çalışıyor ya da iş arıyor. Emekli olduğu halde iş gücü piyasasında yer alan bu emek­liler, yaşlılık aylığı alan top­lam nüfusun yüzde 70,8’ini oluşturuyor. Buna göre nere­deyse 2 emekliden biri çalış­ma hayatına geri dönmüş du­rumda.

Geçim koşulları çalışmaya zorluyor

2008’de yapılan sosyal gü­venlik düzenlemeleri sonra­sında emekli aylıklarının re­el olarak giderek düşmesine bağlı olarak zaten yüksek dü­zeylerde seyreden iş gücü pi­yasasındaki emekli oranının son yıllarda daha da hızlı bi­çimde yükselişe geçtiği dikka­ti çekiyor.

EYT ile emekli olanlar yine iş hayatına dönüyor

Uzun yıllar süren iş hayatı­nın ardından tekrar çalışmak zorunda kalan emekliler, 2021 sonu itibarıyla yaşlılık aylı­ğı alan toplam nüfus içinde yüzde 46,5’lik bir oran oluş­turuyordu. Bu kesimin ora­nında artış, özellikle “Emek­lilikte Yaşa Takılanlar (EYT)” olarak bilinen uygulama kap­samında erken emeklilik im­kanından yararlanarak özel sektörde yeniden iş hayatı­na dönenlerin kitlesel olarak arttığı 2023 yılından itibaren hızlanmış ve anılan yılın so­nunda yüzde 55,3’e, 2024 so­nu itibarıyla da yüzde 65,7’ye çıkmıştı.

Hangi emekli çalışanlar SGDP’den muaf?

Emekli çiftçiler: 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği Ekim 2008 sonrası, tarımsal faaliyetlerde kendi adına ve hesabına çalışan emekliler SGDP’den muaf.

Tarımla uğraşan emekliler: 4/a kapsamında tarım sektöründe hizmet akdine tabi olarak kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan ya da devlet memuru olarak emekli olduktan sonra kendi nam ve hesabına tarımsal faaliyette bulunanların aylıkları kesilmediği gibi, bunlar hakkında SGDP hükümleri uygulanmıyor.

Emekli esnaf: 6663 sayılı Kanun ile 29 Şubat 2016’dan itibaren 4/b (Bağ-Kur) kapsamında kendi adına çalışan tüm emeklilerden SGDP kesintisi kaldırıldı. Bu kişiler, emekli maaşları kesilmeden çalışabiliyor.

Yurt dışı çalışanlar: Sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde Türk işverenlerce çalıştırılan Türk işçiler için işverenler sadece kısa vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası primi ödüyor.

Kamuda istisnai görevdekiler: 5335 Sayılı Kanun’un 30’uncu maddesi kapsamında kamu kurumlarında istisnai görevlerde çalışan emekliler SGDP’den muaf. Emekli maaşlarını almaya devam eden bu kişiler tam sigortalılık kapsamında prim ödüyorlar.

Göreve geri dönen memurlar: 4/c kapsamında emekli olup kamu görevine dönenlerin emekli maaşları kesiliyor ve SGDP yerine tam sigorta primi ödeniyor. Bu nedenle bu grup SGDP’den muaf, ancak farklı bir sigortalılık statüsüne tabiler.

SGDP’li çalışanlar artıyor

Emekli olduktan sonra yeniden işgücü piyasasına dönen emekliler içinde sadece adına sosyal güvenlik destek primi (SGDP) ödenerek özel sektörde çalışanların sayısı resmi veri ile bilinebiliyor. Bu kişilerin 2022 sonunda 945 bin 652 olan sayısı, ilk EYT’li emekliliğinin Nisan 2023’te başlaması ile anılan yılın sonunda 1 milyon 864 bin 988’e ulaştı. Başka deyişle bu kapsamdaki emekli çalışanların sayısı bir yılda ikiye katlandı. 2024 sonunda 2 milyon 104 bin 633 olan bu sayı, Haziran 2025 sonu itibarıyla da 2 milyon 156 bin 30’a yükseldi. Adına SGDP ödenerek çalıştırılan emeklilerin yaşlılık aylığı alan toplam nüfus içinde 2021’de yüzde 9,2 olan oranı, 2024 sonunda yüzde 17,5’e ve bu yıl haziran sonu itibarıyla yüzde 17,7’ye çıktı. Bu kapsamda çalışan emeklilerin haziran sonu itibarıyla 1 milyon 924 bin 188’ini erkek, 231 bin 842’sini kadın emekliler oluşturuyor.

İş gücü piyasasındaki diğer emekliler

SGK verilerindeki yaşlılık aylığı alan emekli sayısından, TÜİK’e göre işgücü dışında yer alanlar ile yine SGK’ya göre adına SGDP primi yatırılarak (kayıtlı ve ücretli) çalışan emekliler düşüldüğünde, geriye işgücüne dahil olup çalışan ya da iş arayan 6 milyon 478 bin kişilik daha emekli nüfus kalıyor. Bu fark, ilk bakışta SGK ve TÜİK verileri arasında tanımlama veya sınıflandırma farklılıklarını akla getiriyor. Ancak bu sayı içinde kayıt dışı çalışanların yanı sıra SGDP’den muaf olarak yasal biçimde çalışmaya devam eden emekliler de yer alıyor. 4/B (Bağ-Kur) kapsamında emekli olduktan sonra kendi adına çalıştıkları için SGDP’den muaf olan esnaf ve çiftçiler, kamu sektöründe yeniden çalışan bazı emekliler, bazı akademik personel, emekli muhtarlar veya özel durumları dolayısıyla SGDP’den muaf olarak çalışan diğer emekliler de bu gruba dahil.

Türkiye’de kayıt dışı istihdamın yaygınlığı göz önüne alındığında, söz konusu 6,5 milyonluk nüfusta yer alanlar içinde önemli bir kesimin ise emekli olduktan sonra kayıt dışı çalışanlardan oluştuğu biliniyor. Ayrıca, geçici olarak iş arayan, düzensiz olarak kısmi, yarı zamanlı çalışan emekliler de bu grupta yer alıyor.

Kayıt dışı çalışanların tahmini sayısı

Emekli olduktan sonra adına SGDP ödenerek çalıştırılan emekli sayısı 2,2 milyon olurken, SGDP’den muaf ancak yine mevzuata uygun (kayıtlı) çalışanlar ile özel sektörde kayıt dışı şekilde çalıştırılan ya da kendi hesabına çalışan emekli sayılarına ilişkin istatistiki veri ise bulunmuyor. Ancak bazı işçi sendika ve konfederasyonlarınca yapılan çeşitli araştırmalardan hareketle tahminler yapılabiliyor.

4/b kapsamında fiilen çalışan esnaf ve çiftçi sayısı haziran sonu itibarıyla yaklaşık 3 milyon olurken, bu kapsamdaki 1,7 milyon emekliden 1 milyon dolayındaki bölümün de bu işlerde hala çalışmaya devam ettiği tahmin ediliyor. Tahmini verilere göre SGDP’den muaf ancak kayıtlı çalışan diğer emekliler ile birlikte kayıtlı çalışan toplam emekli sayısı 3,5 milyona yaklaşıyor. Bu da emekli olduğu halde işgücü piyasasında yer almaya devam edenler içinde geriye kalan 5 milyondan fazla bir nüfusun, kayıt dışı çalışanlar ile iş arayanlardan oluştuğunu gösteriyor.