Kooperatifler fuarı sinek avlıyor

6. Türkiye Kooperatifler Fuarı, Ticaret Baka­nı Prof. Dr. Ömer Bolat’ın katılımıyla Erzu­rum’da açıldı. Bolat “bu yılki fuarın en değerli yönlerinden biri kadın kooperatiflerinin güç­lü varlığıdır. 2025 Kooperatifler Yılı boyunca, gerçekleştirdiğimiz tüm etkinliklerde alımla­rımızın yüzde 50’sini kadın kooperatiflerinden sağlayarak kooperatif ürünlerine verdiğimiz değer ve güveni ortaya koyuyoruz” dedi.

Bakan­ların kürsüde övgüler dizdiği, milyonların har­candığı, hayallerle süslenen alan, sinek avladı. Kooperatifler kendi arasında hoş beş yaptılar, bilgi alışverişinde bulundular ama Erzurum halkı alışverişe gitmedi. Tanıtım eksikliği, algı eksikliği ne dersen de. Faydalı olduğu tek alan kooperatiflere ambalaj üretenler, makine ekip­mancılar, mevzudan nemalananlar.

Kooperatiflerin acı tablosu

Türkiye’de 30 farklı türde 53.259 koopera­tif ve 7,4 milyon ortak var. Kâğıt üzerinde mu­azzam bir güç. Dünyanın en büyük 300 koope­ratifi arasında tek Türk yok. Zen-Noh Japon­ya tarım kooperatifi tarım satışlarının yüzde 50’sini kontrol ediyor. Fransa’nın Credit Agri­cole’si AB’nin en büyük finans kuruluşu. 2020 yılında Fransa GSYİH’sının yüzde 14,5’i koo­peratiflerden sağlandı. 329 milyar dolarlık ko­operatif etkisinin 90 milyar doları tarım koo­peratiflerden.

Kooperatifler değer üretemiyor

Dünyadaki ilk 300 kooperatifin yıllık cirosu 2,4 trilyon dolar, Türkiye’deki tüm kooperatif­lerin milli gelire katkısı ise yalnızca 400 mil­yon dolar. Tariş, Trakya Birlik, Fiskobirlik gibi başarılı örnekler sayesinde Türkiye’de sütün önemli bölümü, fındığın yüzde 35’i, zeytinyağı­nın yüzde 20’si kooperatifler vasıtasıyla pazar­lansa da kadın kooperatifleri henüz emekliyor.

2025’in ilk altı ayında kurulan kooperatifi sayısı yüzde 27,6 oranında azalırken kapanan kooperatif sayısı yüzde 8 arttı. Son beş yılda ka­panan kooperatif sayısındaki dramatik artış in­celemeye değer.

Kadın kooperatifleri yeni sosyalleşme aracı

Kadın kooperatifleri bir üretim ve marka gücü olmaktan çok, “sosyalleşme alanı” veya “destek kapısı” olarak görülüyor. Kadınların boş vakitlerinde yaptığı tarhana, incik boncuk, köy salçası kooperatiflerin temel vizyonu. Bir­kaç başarılı örnek dışında, profesyonel yöne­tim anlayışı, ürün gamı planlaması, marka stra­tejisi yok. Kaynaklar etkin kullanılmıyor. Koo­peratifler, başta Ankara Büyükşehir Belediyesi olmak üzere, devlet eliyle satın almalar saye­sinde ayakta. AOÇ 3 yılda kadın kooperatifle­rinden 370 milyon liralık ürün aldı.

Kadın kooperatifleri tarımda olduğu gibi ma­kine ekipman çöplüğüne dönüşmek üzere, atıl kapasite sorunu had safhada. Fao Türkiye Tem­silci Yardımcısı Dr. Ayşegül Selışık Türkiye’de kooperatif yoluyla kırsal kalkınmanın uzman isimlerinden. Saha deneyimi, yürüttüğü global projeler tüm Türkiye’de kooperatifler için pa­ha biçilemez, mentorlük sistemiyle yeni açıla­cak kooperatiflerin verimi, başarı oranı iyileş­tirilebilir.

Kooperatiflerin etki analizi yapılmalı

Halis niyetlerle kurulan kooperatifler za­manla üyelerin omuzuna yük olmaya başlıyor. Türkiye’nin 2024 yılı GSYİH’sı 1,323 trilyon dolar, kooperatiflerin yaklaşık cirosu 300 mil­yon Avro.

Kooperatifçilik uzmanı Erdem Ak: Koopera­tifler sosyal temelli ekonomik işletmelerdir

Ak, “kooperatiflerin sosyal yönüne odaklanıl­mamalı, kooperatifler çok önemli bir işletme tü­rüdür” diyerek kooperatifçiliğin hobi olmadığı­na dikkat çekiyor.

2020’den bu yana KOOPE-DES kapsamında 772 kooperatife 110 milyon TL destek sağlandı. 2025 itibarıyla tüm kooperatiflerin ihracata kat­kısı sadece 58 milyon dolar. Türkiye’nin devasa tarım potansiyeliyle kıyaslandığında çok az.

Ticaret Bakanlığı’nın 19 Eylül’de Cumhur­başkanı’nın katılımıyla İstanbul’da sunmayı planladığı “2025-2029 Kooperatifçilik Strate­jisi Eylem Planı” öncesi Erzurum’daki Koope­ratif fuarı katılımcıların selfileriyle kapandı, kooperatif fuarlarının kaderi benzer.

Sinek avlayan fuardan sinek fabrikalarına

2017 yılında Bühler Insect Technology tarafın­dan kurulan dünyanın İlk sinek çiftliği yüzbinler­ce ton protein üretti. Protix, asker sineklerini gı­da atıklarıyla besleyip kedi ve köpek mamaları üretiyor. Agri Protein, yılda 90 bin ton gıda atığı­nı sinek proteiniyle değerli hale getiriyor.

Velhasıl, gerçek bir stratejiyle kurulan sinek fabrikaları milyar dolarlık yeni ekonomiler yara­tıp, istihdama katkı sunarken, Türkiye’nin koo­peratif fuarlarında sinek avlaması ne acı bir ironi.