Mamdani, New York’a indirim market açıyor

Mamdani’nin seçim kampanyası “şehri ça­lışanlar için tekrar yaşanabilir kılmak” üzerine kuruluydu. New York’a indirim market­ler açmak. Dünyanın “kapitalizm başkenti” gıda hakkını yeniden kamunun eline vermeye hazır­lanıyor. Bizde tanzim marketler tartışması hiç bitmemişken, New York’un cesur adımı, aslında bize de şu soruyu tekrar sorduruyor. Gıda gerçek­ten serbest piyasanın insafına bırakılabilir mi?

Amerika’yı yeniden keşfetmeye gerek yok Mamdani, halk marketler işe yaramıyor

Mamdani’nin “market açma fikrini duyunca” ‘Amerika’yı yeniden keşfetmeye gerek yok, biz denedik. Tanzim marketler gıda enflasyonu dü­şürmüyor’ demek istedim.

Mamdani’nin halk marketleri için 60 milyon dolar gerek

Mamdani’nin her ilçede en az bir tane aç­mayı planladığı, merkezi depolama ve dağıtı­mın merkezileştirildiği marketler öncelikle New York’un gıda çöllerinde açılacak. Mam­dani, gereken bütçenin özel marketlere sağla­nan milyonlarca dolarlık teşviklerin yeniden yönlendirilmesiyle karşılanabileceğini savu­nuyor. Ayrıca ek kaynak için kurumlar vergisi­nin %11,5’e çıkarılmasını,1 milyon dolar üzeri gelirleri olanlara ek yüzde 2’lik zenginlik ver­gisi öneriyor.

New York’ta gıda fiyatları, 2020– 2024 arasında yüzde 23,6 arttı

New York’ta market alışverişi, ABD ortala­masından yüzde 18 daha pahalı. New Yorklu­ların yüzde 91’i, market fiyatlarının artışından “kaygılı”.

New Yorkluların yüzde 66’sı belediye marketlerini destekliyor

Marketlerin sürpriz destekçileri var. Bodegas Birliği, başlangıçta “aptalca” dediği projeye se­çimden önce destek verdi. Vali Kathy Hochul, Mamdani’yi destekledi, aktivistler, gıda hakkı grupları, genç seçmenler güçlü bir taban oluş­turuyor.

New York’un milyarderleri halk marketleri istemiyor

Marketleri de olan iş insanı John Catsimati­dis, market fikrini kapitalizme aykırı buluyor. Bölgedeki marketlerini kapatma tehdidinde bu­lundu. Gayrimenkullerinin yüzde 20–25’ini sa­tıp, Florida’ya taşınmayı düşünüyor. Marketle­rin önümüzdeki aylarda açılması planlanıyor. Aralık’ta personel alımları başlayacak.

Devlet market işletmeyi ne bilir

Sadece milyarderler değil bakkallar da endi­şeli. Devletin verimsiz yönetimi, personel bul­ma ve maliyet baskıları, kamu marketlerinin yerel esnafı “yutacağı” korkusu, Trump ile ge­rilimlerin federal misilleme yaratabileceği gibi pek çok endişe var.

Gıda hakkının koruyucusu devlet

İndirimli halk marketleri açma fikri dün­yanın birçok ülkesinde uygulanıyor. İngiltere, savaş döneminde 2.000’den fazla kamu resto­ranı açtı. Polonya, hâlâ faaliyet gösteren, dü­şük fiyatlı “süt barları” işletiyor. Bekâr anne­lere pek çok imkân var. Hindistan, Endonezya, Çin, Meksika, Brezilya, uygun fiyatlı kamu gı­da modellerini deniyor.

Türkiye’dekiler iş görmese de dünyadaki benzerleri yoksulların dostu. ABD’nin Atlan­ta ve Madison gibi şehirleri gıda çöllerini kamu desteğiyle çözüyor. Kansas ve Florida’da bele­diyeye ait bakkallar, özel marketlerin çekildiği bölgelerde temel gıda altyapısı olarak çalışıyor. New York’ta bile devlet destekli altı market hâ­lihazırda faaliyet gösteriyor.

ABD’deki asker marketleri 2023 yılında asker ailelerine 1,58 milyar dolar tasarruf sağladı

ABD indirim marketlere uzak değil. ABD or­dusunun kantin sistemi, asker ailelerine bölge­deki marketlere kıyasla yüzde 30–40 daha ucuz alışveriş imkânı sunuyor.

Kapitalizmin Başkenti New York indirim market açıyorsa geleceği doğru okumak lazım

Velhasıl, indirimli market fikri, modern dünyanın en mühim sorunu “Gıda Hakkını” yeniden tartışmaya açtı, kamunun beslenme hakkının yerine getirilmesinde artık daha faz­la rol alması gerekliliğini ortaya koydu. Zira beslenme hakkı bir lütuf değil hak. ABD’deki neoliberal kent modeline karşı bir alternatif arayış. Biz başaramasak da belki New Yorklu­lar başarır. Kola gelsin Mamdani.