Krediler ‘reel’ büyümeye geçti

İkinci yarısında miktar kı­sıtlamaları ve radikal faiz artırımları gibi sıkılaştır­ma önlemlerinin uygulamaya konulduğu 2023’ün tümünde tüketici fiyatları (TÜFE) yüz­de 64,77 artarken, yıllık no­minal büyümesi yüzde 53,7 ile enflasyonun altında ka­lan bankacılık sektörü kredi hacmi yüzde 6,7 oranında re­el daralma kaydetmişti.

Aylık büyüme sınırları aşağı çeki­len, faiz artırımları nedeniy­le kullanım maliyeti hızla ar­tan krediler, sıkılaştırma ön­lemlerinin devam ettiği 2024 yılının tümünde de nominal bazda yüzde 36,72 artarken, yüzde 44,38 olan enflasyon dolayısıyla reel olarak yüzde 5,3 daralmıştı.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BD­DK) verilerine göre, 27 Ara­lık 2024-25 Temmuz 2025 arasında bankacılık sektö­rü toplam kredi hacmi yüz­de 25,8 oranında net 4 trilyon 23 milyar lira artarak 19 tril­yon 923,6 milyar liraya ulaş­tı. Enflasyonda hızlı düşüşün damgasını vurduğu söz konu­su yedi ayda Türkiye İstatis­tik Kurumu’nun (TÜİK) Tü­ketici Fiyat Endeksinde (TÜ­FE) yüzde 19,08 oranında bir artış gerçekleşti. Buna göre enflasyonun üzerinde büyü­yen toplam kredi hacminde bu dönemde reel bazda yüzde 5,2 genişleme yaşandı.

Tüketicilerin kullandı­ğı ihtiyaç kredisi ve bireysel kredi kartı harcamaları ile üretici sektörlere açılan tica­ri krediler ilk yedi ayda enf­lasyonun üzerinde artarak reel bazda genişleme kaydet­ti. Toplam kredi hacmindeki büyüme esas olarak bu üç ka­naldan gerçekleşti. Tüketi­ciler temel finansman kana­lı olarak bireysel kredi kartı ve faizi yüksek de olsa ihtiyaç kredisi kullanımına ağırlık verirken, konut ve taşıt kre­dilerinin hacminde ise reel olarak daralma yaşandı.

Bankalar şirketleri net 3,1 trilyon TL fonladı

Ekonominin üretim aya­ğında yer alan şirket, firma ve kişilere kullandırılan ve ban­kacılık sektörü toplam kredi hacminin en büyük bölümünü oluşturan “ticari ve diğer” kre­dilerin hacmi, anılan dönem­de nominal bazda yüzde 25,8 oranında net 3 trilyon 125,5 milyar lira artarak 15 trilyon 219,3 milyar liraya ulaştı. Enf­lasyonla indirgendiğinde tica­ri kredi hacminin yedi ayda re­el bazda yüzde 5,7 genişlediği belirlendi.

Sanayi ve ticaret başta üre­tici sektörlere açılan söz ko­nusu krediler 2024 yılının tü­münde cari olarak yüzde 35’le enflasyonun çok altında bir büyüme kaydetmiş, reel ola­rak yüzde 6,5 daralmıştı. Bu gelişmede özellikle yüksek fa­iz-düşük kur dolayısıyla etki­siyle sanayi üretiminde frene basılması etkili olmuştu.

Bireysel kartla 493 milyarlık net borçlanma

Yedi aylık dönemde bireysel kredi kartlarındaki borç baki­yesi net yüzde 27,5 oranında 493 milyar lira artarak 2 tril­yon 288 milyar liraya ulaştı. Bu dönemde gerçekleşen TÜ­FE bazında arındırıldığında bireysel kart borcunda reel bazda artışın yüzde 7 olduğu belirlendi.

Bu dönemde peşin kart alış­verişleri kaynaklı borç baki­yesi 340,8 milyar liralık net artışla 1 trilyon 505,8 milyar liraya yükseldi. Nominal ola­rak yüzde 26,7 artan “tek çe­kim” kredi kartı borç bakiye­sinde reel büyüme yüzde 7 olarak gerçekleşti.

Sıkılaştırma önlemi olarak kredi kartı ile taksitli alışve­rişin büyük oranda kısıtlan­mış olmasına rağmen bu tür ödeme şekli ile oluşan borç bakiyesinde de reel artış ya­şanması dikkati çekti. Taksit­li kredi kartı borç bakiyesi ye­di ayda cari olarak yüzde 24,2, reel bazda yüzde 4,3 oranında net 152,2 milyar liralık artışla 782,2 milyar liraya çıktı.

“İhtiyaç” kredisinde 343 milyar TL artış

Bankalar, ilk yedi ayda ih­tiyaç, konut ve taşıt kredileri ile tüketicileri net 404,6 mil­yar TL fonladı. Toplam tüketi­ci kredisi hacmi yüzde 20,1’lik nominal artışla 2 trilyon 416,3 milyar liraya ulaşırken, bunun büyük bölümünü ihtiyaç kre­dileri oluşturdu. Tüketimin finansmanında ihtiyaç kredi­si kullanımı giderek arttı, bi­reysel kart borçları ve ticari kredilerden sonra en hızlı bü­yüme bu alanda yaşandı. Ban­kacılık sektörünün tüketicile­re kullandırdığı ihtiyaç kredi­lerin hacmi yedi ayda nominal bazda yüzde 24,1 oranında net 342,9 milyar liralık bir artış­la 1 trilyon 767,8 milyar liraya ulaştı.

Tüketici kredileri hacmin­de en büyük paya sahip olan ihtiyaç kredilerindeki bu ar­tışa karşılık, konut kredilerin­deki artış enflasyonun altın­da kaldı, taşıt kredileri ise cari olarak da geriledi.Yedi ayda nominal bazda yüzde 15,8’le sadece 80,6 milyar lira arta­rak 591,9 milyar lira olan ko­nut kredilerinin hacmi reelde ise yüzde 2,8 oranında daral­dı. Aynı dönemde geri ödeme­lerden daha az yeni kullandı­rım nedeniyle taşıt kredileri cari olarak yüzde 25 oranında 18,9 milyar lira azalarak 56,7 milyar liraya geriledi, bu kre­dilerde reel daralma ise yüzde 37’yi buldu.

Yıllık bazda da reel genişleme

Toplam kredi hacminde, parasal sıkılaştırma ve seçici kredi önlemlerini içeren programın ikinci yılı ile örtüşen son bir yıldaki cari artış da enflasyonun üzerinde gerçekleşti. Temmuz sonu itibarıyla TÜFE bazında yıllık enflasyon yüzde 33,52 olurken, toplam kredi hacmindeki yıllık nominal büyüme yüzde 42,3’ü buldu.

Enflasyondan arındırıldığında toplam kredi hacminin yıllık bazda reel olarak yüzde 6,6 genişlediği belirlendi. Son bir yılda özellikle bireysel kredi kartı borçları reel olarak yüzde 14,5 artış kaydetti. Konut kredilerinde yüzde 1,4, taşıt kredilerinde yüzde 51’lik reel daralmaya karşılık, ihtiyaç kredilerinde yüzde 9,5 reel büyüme yaşandı. Kredi pastasında en büyük bölümü oluşturan ticari ve diğer kredilerin hacmi de son bir yılda reel bazda yüzde 5,9 genişledi.

Kredi faizlerinde düşüş sınırlı kaldı

Bu yıl kredi hacminin, geçen yıl sonunda başlatılan, ancak iç ve dış şok gelişmeler yüzünden kesintisiz devam edemeyen faiz indirimleri sürecine rağmen hala yüksek kalan faiz oranlarına rağmen reel genişleme kaydettiği dikkati çekti.

Merkez Bankası, geçen yıl martta yüzde 50’ye kadar çıkararak aralık ayına kadar bu düzeyde tuttuğu politika faizini aralıkta başlattığı indirim sürecinde bu yıl mart itibarıyla yüzde 42,5’e kadar çekmiş, ancak izleyen dönemde iç siyaset ve küresel ekonomideki gerilimlerin yol açtığı türbülanslar yüzünden nisanda yeniden artırıma giderek yüzde 46’ya çıkarmak zorunda kalmıştı. Banka, gerilimlerin görece aşılması üzerine söz konusu faiz oranını temmuz ayında yeniden indirerek yüzde 43 olarak belirledi.

En yaygın tüketici kredisi olan ihtiyaç kredilerinin geçen yıl temmuzda sektör ortalamasında yüzde 76,22 olan ve bu yıl şubatta yüzde 64,16’ya kadar inen, martın ikinci yarıda patlak veren iç siyasi gerilimle ay ortalamasında yüzde 65,76’ya çıkan ağırlıklı ortalama faizi, Merkez Bankası’nın yeniden faiz artırımına gitmek zorunda kaldığı nisan ayında tekrar yüzde 70’in üzerine çıktı. Haziran ayı itibarıyla yüzde 70,75 olan söz konusu oran, yeni faiz indiriminin geldiği temmuzda 68 dolayına geriledi.

Taşıt kredilerinin Temmuz 2024’te yüzde 54,39 olan yıllık faiz oranı bu yıl aynı ayda yüzde 44,95; konut kredilerinin bir yıl önce yüzde 44,10 olan faizi de yüzde 42,56 düzeyinde oluştu. Ekonominin üretim ayağına açılan ticari kredilerin Temmuz 2024’te yüzde 62,38 olan yıllık faizi de bu yıl şubatta yüzde 56,24’e kadar indikten sonra nisanda başlayan yükselişle haziranda yüzde 63’ü geçerken, temmuz ayında yüzde 60,84’e geriledi.

Parasal sıkılaştırma ve seçici kredi önlemleri

-İç talebi dizginleme, enflasyonu kontrol altına alma ve cari açığı azaltma hedefiyle hazırlanan parasal sıkılaştırma programı, 22 Haziran 2023’te Merkez Bankası politika faizinin yüzde 8,5’ten yüzde 15’e yükseltmesiyle fiilen başladı.

-Bu kapsamda faiz artırımları yanında seçici kredi ve zorunlu karşılık oranlarının artırılması gibi adımlarla finansal koşullar sıkılaştırarak kredi büyümesinin kontrol altına alınması hedeflendi.

-Seçici kredi önlemleri ile niceliksel sıkılaştırma adımları kapsamında TL ticari kredilerde aylık büyüme sınırı düşürüldü (İhracat, yatırım, tarım, esnaf kredileri ve deprem bölgesi kredileri bu sınırdan muaf tutuldu).

-Kredi kartı ve kredili mevduat hesabı (KMH) faiz oranları yükseltildi.

-Likiditeyi sıkılaştırmak ve kredi büyümesini sınırlamak amacıyla döviz korumalı mevduat için zorunlu karşılık oranı artırıldı.

-Makro ihtiyati önlemler kapsamında BDDK tarafından konut ve taşıt kredileri için kredi/değer oranları ve vade sınırlamaları gibi ek düzenlemeler uygulandı.