Meyve ve sebzede daha etkin ve adil bir pazarlama sistemi mümkün mü?

Gıda enflasyonunun arz ve talep dengesin­deki bozulmalardan kaynaklanan dina­miklerini, yaş meyve-sebze pazarlama kanal­larını, tarımsal üretimi riske atan zirai don ve kuraklığın etkilerini peş peşe konu edindiğimiz yazı serimiz devam ediyor.

Geçen hafta tüketici fiyat endeksi yıllık baz­da yüzde 35,41 olarak açıklandı. Önceki aya gö­re yüzde 2,45 gerileme var. Gıda enflasyonun­da ise mayıs ayında yüzde 0,8’lik bir gerileme görüldü ve TÜFE’nin altında kaldı (%32,8). Yüksek bir artış beklenirken gelen bu değerler umutları artırdı.

Üretici, tüketici ve aracılar: Yeni denge arayışları

Yeni Hal Yasa Taslağı, yoğun tartışmaların ardından, bayramla birlikte heyecanını kaybet­meye başladı. Neredeyse tüm paydaşlar görüş­lerini açıkladılar ve yüksek hararetten soğuma sürecine geçildi.

Taslakla ilgili ilk köşe yazımızda taslağın özünün; sebze ve meyve piyasalarında rekabe­tin iyileştirilmesi, aracı sayısının azaltılması, üretici örgütlerinin desteklenmesi ve ülke ge­nelini ilgilendiren konularda bazı yetkilerin be­lediyelerden merkezi yönetime aktarılması ol­duğunu belirtmiştik.

Son yazımızda ATED Başkanı Prof. Dr. Ze­ki Bayramoğlu’nun görüşlerine ve bu konudaki proje ve çalıştay sonuçlarına yer vermiştik. Bu yazımızda da konuya devam ediyoruz.

Meseleler derin, çözüm net: Planla, sözleş ve örgütlen

Taslakta yer alan üretici örgütlerinin destek­lenmesi en önemli konu. Ancak asıl sorun üre­tici örgütlerinin etkin ve yetkin olamamasında. Tarımsal örgütlenme, yaş meyve-sebzenin de ötesinde tüm tarım sektörünün, dahası kırsal kalkınma sürecinin temel meselesi.

Tarımsal Amaçlı Örgütlerin Derecelendiril­mesi Yönetmeliği’nin uygulanmasıyla, birçok avantajlar elde eden 105 adet 1. derece tarım­sal örgütün belirlenmesi önemli bir adım. Üre­tim girdilerinin temini, sözleşmeli üretim, or­tak makine kullanımı, ürünlerin pazarlanması, nakliyesi ve depolanması bakımından daha ba­şarılı olan örgütler üyelerinin karlılıklarını ar­tırabiliyor. Güçlü örgütler, üyelerinin daha sağ­lıklı planlama yapmalarına katkı sağlarken, söz konusu yasa taslağının hazırlanması gibi süreç­lerde de lobi güçlerini kullanabiliyorlar. Tarım ürünlerinin pazarlanmasında Avrupa Birliği’n­de yüzde 60’lardaki oranın ülkemizde sadece yüzde 10’larda kalması gıda enflasyonunu yük­selten ana neden.

Yaş meyve-sebze konusunda en çok pazarla­ma marjları sorun olarak gündeme gelir. Aslın­da zaman zaman 7-8 kata kadar yükselen üre­tici ve tüketici fiyatları arasındaki fark, normal dönemlerde iki kat civarındadır. Bu sonuçlar, Bayramoğlu ve arkadaşlarının araştırma bulgu­ları arasında yer alıyor. Bayramdan hemen önce belli başlı meyve-sebzelerde, hallerdeki fiyatlar ile semt pazarlarındaki ve marketlerdeki fiyat­lar arasındaki makasın makul düzeyde olduğu­nu bizzat gözlemledim.

Bayramoğlu’nun da vurguladığı üzere, aslın­da mevcut Hal Kayıt Sistemi oldukça başarı­lı. Ancak sorun sisteme girilen verilerde. Ver­giden kaçırmak için üreticiden alınan ürünün fiyatının düşük gösterilmesi ve kontrollerin yetersiz kalması büyük bir sorun. Ayrıca tarla­dan çıkan ürün ile perakendecinin ürünü kıyas­lanırken aynı çeşit ve kalite seçilmesi gerekir­ken buna fazla dikkat edilmiyor. Bu nedenle de pazarlama marjı olduğundan yüksek görülüyor.

Çözüm ne?

Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumak­lı’nın da her vesile ile dile getirdiği sözleşmeli üretim, yaş meyve-sebzede yaygınlaştırılmalı ve yeni dönemde tarımsal üretim planlamasına başlıca meyve ve sebzeler de dahil edilmelidir.

Enflasyon, ülkemizin en temel ekonomik so­runu. Gıda enflasyonu da bunun en büyük ne­deni. Yaş meyve-sebze ise mutfaktaki yangının körükleyici unsuru.

Çözüm ise planlı üretimde, sözleşmeli üre­timde, atık ve kayıpların azaltılmasında, lojis­tik maliyetlerin düşürülmesinde (demiryolu ve denizyolu alternatifleri ile), arz güvenliği­nin tehlikeye girdiği durumlarda belediyelerin müdahil olmalarında ve güçlü üretici örgütlen­mesinde. Yıllardır güncellenmeyi bekleyen ya­sa taslağında bunlar mutlaka dikkate alınmalı.