Orta Doğu gerilimi ve petrol

Ortadoğu, jeopolitik risklerin en yoğun yaşandığı bölgelerden biri olarak, kü­resel finansal piyasalar üzerinde her dönem önemli etkiler yaratmakta. Bölgede siyasi dengeler de çok rahat durmayınca, bu jeo­politik risklerin hem makro verilere hem de gecikmeli etkisi ile şirketlerin finansal koşullarında olası değişimlerini değerlen­diriyoruz.

Nitekim, geçtiğimiz günlerde İs­rail’in İran saldırısı ile beraber jeopolitik tarafta yeni bir dönem de başlamış oldu. İran’ın karşılık vermesi kaçınılmazdı. Hat­ta karşılığı beklenilenden de büyük oldu. G7 İsrail kendini savunuyor dedi. Halbuki sal­dırmıştı. İki ülkede önemli sivil kayıplar ve­rildi. Piyasaların da kafası karıştı.

Petrol şimdilik kontrol altında...

Malum petrol herhalde son 100 yılın en önemli kaynaklarından birisi. Oldukça fa­kir ülkeleri daha zengin ve modern şekle dö­nüştürebilen önemli bir güç. Her ne kadar zenginleşen bu ülkelerde gelir adaletsizli­ğini düzeltmeye yardımı olmasa da, petro­lü hem bir jeopolitik risk hem de jeopoli­tik risklerden etkilenen stratejik bir kaynak olarak tanımlamak doğru olabilir. OPEC’in en son raporu ve World Atlas verisetine gö­re, Dünyanın en büyük petrol rezervleri, 303 milyar varil ile Venezuela’dadır. 267 milyar varille ikinci sırada Suudi Arabistan gel­mektedir.

Suudi Arabistan bir petrol ülkesi olarak algılanır. Bunun temel nedeninin, bu bölgede yer alan petrolün yüzeye yakın ve karada olması; dolayısıyla daha düşük mali­yetle erişilebilir olmasıdır. Petrol reservle­rinde üçüncü sırada 208 milyar varile sahip İran gelmekte. İran’ın en önemli gelir kay­nağı petrol ihracatıdır. En önemli alıcısı As­ya Bölgesi ve daha spesifik olarak da en bü­yük müşterisi Çin. İran, petrol reservinde önemli bir paya sahipken, günlük üretim ve satış kapasitesi yaptırımlar nedenli sınırlı­dır.

Mesela, Dünya’da günlük petrol üretim kapasitesi yaklaşık 104 milyon varil iken, İran’da bu rakam yaklaşık 2 milyon olarak açıklanmakta. Dolayısıyla İran’ı petrol pi­yasaları için önemli yapan unsur, petrol üretim miktarından ziyade, kendi toprakla­rında bulunan ve isterse rahatlıkla manipü­le edebileceği Hürmüz Boğaz’ının stratejik önemidir. Uluslararsı Enerji Ajansı verile­rine göre bu dar boğazdan Dünya petrol üre­timinin yüzde 20’si ve LNG kapasitesinin de yüzde 30’u taşınmaktadır. Boğazın kuzey tarafı İran yönetimindedir ve piyasalar için stratejik bir unsurdur.

Hürmüz Boğazı’nın gerilime dahil olması, tüm körfezi, Çin’i ve ABD’yi de bu hikayeye aktif oyuncu yapar...

Hürmüz Boğazı petrol ticareti yapan Ku­veyt, Irak, İran, Suudi Arabistan, Bah­reyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Ka­tar tarafından da kullanılmakta. Öte yan­dan bu boğazın bir kısmı ABD’nin 5. Filosu tarafından da korunmakta. İran, Hürmüz Boğaz’ını bir tehdit unsuru olarak dillendi­rirken; Trump, İran’ı ABD’ye savaş açma­ması konusunda da uyarmıştı. Petrol fiyat­ları için çok önemli olan bu boğazın da bu gerilime dahil olması ile konu İran-İsrail savaşından çıkıp daha fazla sayıda paydaşı da içine alacak bir senaryo şekline dönüşe­bilir.

Hürmüz Boğazı’nın küresel ekonomiye etkileri…

Elbette burada boğazı kapatmaktan kasıt, çeşitli şekillerle bu boğaz geçişini güven­siz hale getirmek. Bu senaryo şimdiye ka­dar gerçekleşmemiş olsa da, dillendirilmesi bile önemli fiyat dalgalanmaları için yeter­li. Petrol bu bölge özelinde hassas bir kay­nak. Küresel enflasyon hesaplamaları için de önemli bir maliyet ve jeopolitik risklere karşı çok hassas. Mesela, Brent petrol, Rus­ya -Ukrayna savaşı sırasında 90 USD’den 125 USD’ye kadar tırmanmıştı. Hürmüz Bo­ğazı’ndan geçen petrolün en önemli alıcıla­rı arasında Hindistan, Japonya, Güney Kore olsa da, en önemli talep Çin’den gelmekte. Bu da Dünya’nın en büyük üretim gücü için önemli bir maliyet artışı anlamına geliyor ki, bu koşullar küresel pazarlarda yine kont­rolden çıkabilecek enflasyon demek. Türki­ye ise enerjide dışa bağımlı. İşte bu da zin­cirleme reaksiyonun bizdeki karşılığı.

Şimdi bir an için tüm bu ekonomik gös­tergeleri koyalım kenara . . . Yine siviller yi­ne çocuklar ölüyor. En büyük felaket asıl bu!