PKK ile mücadeleye 700 milyar dolar

Ayrılıkçı terör örgütü PKK’nın aldığı kendini tasfiye kararı ile ağırlık­la Türkiye’nin Doğu ve Güney­doğu bölgesinde olmak üzere yurt sathında 40 yılı aşkın sü­redir devam eden ve her yıl bü­yük miktarlardaki kamu kay­nağını tüketen olumsuz bir fak­tör ortadan kalkıyor.

Türkiye’nin savunma gider­lerinde önemli tasarrufa yol açacak bu gelişmenin, aynı za­manda yeni yatırımlar, denge­siz göç hareketleri, bozulan demografik dengeler, bölge­sel kalkınma, bölgeler arası ge­lişmişlik farkları, gelir dağılımı adaleti, toplumsal istikrar, yeni demokratik açılımlar gibi geniş bir yelpazede pozitif ekonomik ve sosyal sonuçlar doğurması bekleniyor.

41 yıllık zincir kırılıyor

Esas olarak 1984’ten bu yana devam eden bölücü terörün ül­keye verdirdiği kayıpların ba­şında, bununla mücadele için yapılan askeri harcamalar geli­yor. Terörün son bulması, mer­kezi yönetim bütçesinden sa­vunma ve güvenlik için ayrılan ödeneklerin her yıl artırılması­na yol açan bir unsur ortadan kalkması anlamına geliyor.

PKK terörü ile yarım asra yaklaşan mücadeleye harca­nan kamu kaynaklarının bü­yüklüğüne ilişkin net bir ve­ri bulunmuyor. 2023 başında gerçekleştirilen Terörle Müca­dele Şube Müdürleri Değerlen­dirme Çalıştayında dönemin İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 1984-2019 tarihleri arası, terö­rün hesaplanabilir toplam ma­liyeti yaklaşık 3 trilyon 722 mil­yar lira olarak açıklamıştı.

DÜNYA’nın yetkili makam­lardan edindiği bilgiye göre ise terörle mücadele sürecin­de sınır içi ve sınır ötesinde ya­pılan operasyonlarda askeri teçhizat, silah ve cephane gideri, zırhlı araç alımı ve diğer kalemlerde yapı­lan tahmini toplam har­cama 700 milyar dola­ra ulaşmış bulunuyor. Söz konusu maliyet Türkiye’nin 2024 yı­lı gayri safi yurt içi hasılasının yarı­sından daha bü­yük bir hacmi ifade ediyor. Söz konusu harca­ma bugünkü cari kurla çevril­diğinde ise 27 trilyon TL gibi bir tutara denk geliyor.

Nasıl başladı, nasıl bitiyor?

Türkiye’nin doğusunda bir Kürt devleti kurma amacıyla 1978 yılında kurulan Kürdistan İşçi Partisi (PKK) ile güvenlik bi­rimleri arasında 1978 ve 1984 yılları arasında küçük ölçekli silahlı çatışmalar yaşanmakla birlikte topyekûn silahlı müca­dele esas olarak PKK’nın 1984 yılında gerçekleştirdiği Eruh ve Şemdinli saldırıları ile baş­lamıştı.

Uzun yıllar boyunca bölge­de karakol baskınları, yol kes­me, kamu görevlilerine yönelik saldırı ve suikastlar, adam ka­çırma, batı bölgelerinde orman yangınları ve sabotajlar, savun­ma birlikleri ve kolluk güçleri ile fiili çatışmalar gibi şekiller­de eylemler gerçekleştiren ve onbinlerce asker, polis ve sivi­lin yaşamına mal olan PKK’nın kurucu lideri Abdullah Öcalan, Şubat 1999’da Kenya’nın baş­kenti Nairobi’de yakalanarak Türkiye’ye getirilmiş, ancak Ör­güt varlığını sürdürerek terör eylemlerine devam etmişti.

Terör örgütü PKK, Öcalan’ın silah bırakma çağrısı üzerine toplanan kongrede örgütün feshi ve silahların bırakılması kararını aldı. PKK, 1993, 1995, 1998, 1999, 2006, 2009, 2013 yıllarında çeşitli zamanlar­da ateşkes ilan etmişti. Bun­lardan en sonuncusu 1 Mart 2025 tarihinde ilan ettiği ateş­kes oldu. Örgütün kongre ka­rarlarına ilişkin duyurusunda, “PKK 12’nci Kongresi, PKK’nın örgütsel yapısının feshedil­mesi ve silahlı mücadele yön­temini sonlandırması karar­larını alarak PKK adıyla yürü­tülen çalışmaları sonlandırdı” ifadeleri kullanıldı.

Terör bölgeye yatırımları engelledi

Terörle mücadelenin ulusal ekonomiye verdiği zarar sade­ce askeri harcamalarla sınırlı bulunmuyor. Demografik ka­yıpların yanı sıra, yatırım potan­siyelinin gerektiği gibi kullanıla­maması yüzünden ortaya çıkan kalkınma açığı ve milli gelir kay­bını da dikkate almak gerekiyor. Süreğen terörün, bölgenin bi­rincil ihtiyacının yeni yatırımlar ve artan nüfusa iş sahası yarata­cak, bölgeden göçü önleyecek yatırımları engellediği, yatırım­cıların sağlanan olağanüstü teş­vik unsurlarına rağmen bölge­ye ilgisini kırdığı görülüyor.

2012 yılında geçilen “bölgesel esaslı” yeni teşvik sisteminde Adıyaman, Ağrı, Ardahan, Bat­man, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkâri, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van olmak üzere Doğu ve Gü­neydoğu’daki en geri kalmış 16 ilin yer aldığı 6’ncı bölgede yapı­lacak yatırımların teşvik unsur­larından en yüksek düzeyde ya­rarlandırılması hükme bağlan­dı.

Ancak buna rağmen, terör ve istikrarsızlık ortamı, bölge­ye yeterince yatırım gitmesini önledi. Şubat 2012-Şubat 2025 arasındaki Türkiye genelinde teşvik belgesine bağlanan 13,6 trilyon liralık yatırımdan 6’ıncı bölge illeri 13 yılda toplamda 632 milyar lira ile sadece yüzde 4,6 pay alabildi. Teşvik belgesi alınan bazı yatırımların da ya­rım kaldığı belirtiliyor.

Bu illerde yapılacak yatırımla­ra yatırım yeri tahsisi, KDV istis­nası, gümrük vergisi muafiyeti, yüzde 90 oranında Kurumlar/ Gelir Vergisi indirimi, yüzde 50 katkı oranı, 10 yıl boyunca si­gorta primi işveren payının dev­letçe üstlenilmesi gibi teşvikler sağlanıyor. Teşviklerden yarar­lanabilmek için gerekli asgari yatırım tutarı da 500 bin TL ile diğer bölgelere kıyasla son de­rece düşük düzeyde tutuluyor.

Bölücü terörün kanlı bilançosu

Millî Savunma Bakanlığı’nın açık kaynaklara yansı­yan verilerine göre; 1984’ten 2024’e kadar 6 bin 387’si Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) mensubu, bin 512’si gü­venlik korucusu, 587’si polis olmak üzere toplam 14 bin 902 insan terör saldırılarında yaşamını yitirdi. Te­rör saldırılarından dolayı yaralanan 30 binden fazla kişi de gazi oldu. Kamuda istihdam edilen gazi ve gazi yakını sayısı 50 bine yaklaşmış bulunuyor.

Bu dönemde etkisiz hale getirilen PKK’lı terörist sayısının ise 50 bini aştığı tahmin ediliyor. Bun­lardan 46 bin 276’sı öldürüldü, 6 bin 484’ü yaralı olarak ele geçirildi, 8 bin 195’i ise kendiliğinden teslim oldu. Buna göre PKK terörü yüzünden 1984’ten bu yana yaşamını yitiren toplam in­san sayısı 60 bini aşmış bulunuyor.

Son on yılda 1 milyondan fazla göç

Bölücü terör örgütünün eylemlerinden birinci derecede etkilenen 16 il, aynı zamanda yatırım eksikliği, işsizlik, yoksulluk ve güvenlik sorunları yüzünden hızla göç verdi. Söz konusu illerde sadece son on yılda yaşanan “net göç” 1 milyonu geçti.

TÜİK verilerine göre 2015- 2024 döneminde bu iller içinde en fazla net göç veren il 176 bin 912 kişi ile Van oldu. Net göç sayısında bu ili 145 bin 85 kişi ile Ağrı, 142 bin 720 kişi ile Şanlıurfa, 119 bin 89 kişi ile Diyarbakır ve 84 bin 876 kişi ile Muş izledi. Bu dönemde 16 ilin verdiği toplam net göç 1 milyon 41 bin 563’e ulaştı.

700 milyar dolarla bugün neler yapılabilir?

1984’ten bu yana PKK terörü ile mücadeleye harcanan kay­nakla bugün için yapılabilecek ekonomik ve sosyal yatırımla­ra sadece birkaç örnek:

-Yavuz Sultan Selim Köprüsü gibi 117 adet köprü (Ort. mali­yet 6 milyar dolar)

-Yusufeli Barajı gibi 159 adet baraj (Ort. maliyet 4,4 milyar $)

-189.000 km hızlı tren demiryolu (Ort. maliyet 3,7 milyon $/km)

-280 bin km yeni otoyol (Ort. 2,5 milyon $/km)

-500.000 adet 80 MW rezer­vuarlı HES (Ort. 1,4 milyon $)

-778.000 adet 30 MW GES (0,9 milyon $)

-İstanbul Hava Limanı gi­bi 61 havalimanı (11,4 milyar $)

-1.750 adet 1000 yataklı şehir hastanesi (Ort. yatak başı 389 bin $)

-2.000 adet 32 ders­likli okul (Ort. 3,4 milyon)

-100 m2 büyüklü­ğünde 2,8 milyon ko­nut. (Ort. 250 bin $)

 Milli gelirde ayı yüzde 5,4

2024 itibarıyla Türkiye nüfusunun 10 milyon 646 bin 159 kişi ile yüzde 12,4’ü PKK terörünün etkin eylem sahasını oluşturan söz konusu 16 ilde yaşıyor. Bu illerin Türkiye’nin milli gelirindeki payı ise sadece yüzde 5’lerde bulunuyor.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2023 için belirlediği GSYH verilerine göre cari fiyatlarla milli gelir Türkiye genelinde 26,5 trilyon TL olurken, söz konusu 16 ilde toplam 1,4 trilyon. Buna göre bu illerin GSYH’ye katkısı anılan yıl itibarıyla yüzde 5,4 oldu. 2023 itibarıyla Türkiye ortalamasında 13.243 dolar olan kişi başına milli gelir, Kocaeli’de 21.895, İstanbul’da 21.741, Ankara’da 18.655 ve İzmir’de 15.369 dolar olurken, terör mağduru illerde 4 bin dolarlı düzeylere kadar düşüyor. Bu tutar söz konusu iller içinde 8.917 dolarla en yüksek Ardahan ve 4.598 dolarla en düşük Van’da.