Sosyoekonomik seviyede ‘en üst – en alt’ farkı 15 kat

Gelir düzeyi, ortalama eğitim süresi ve mes­lek bilgileri esas alı­narak belirlenen sosyoeko­nomik seviye sınıflandırma­sında Türkiye’deki hanelerin sadece yüzde 1,1’i “en üst dü­zey” (A+) kategorisinde yer alabildi, en alttakilerin oranı ise yüzde 16,7 oldu. Buna gö­re en alttaki haneler sayıca en üsttekilerin 15,5 katı düzeyin­de.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ilk kez ülke genelin­deki hane halklarının sosyo­ekonomik düzeylerini ölçen bir araştırma gerçekleştirdi. Hesaplamalarda 2022, 2023 ve 2024 yılı verileri kullanı­lırken, referans dönemi, or­ta yıl olan 2023 olarak belir­tildi.

“Sosyoekonomik Sevi­ye, 2023” araştırmasına göre Türkiye’de hane halkı sayı­sı 26 milyon 327 bin 986. Bu­nun 292 bin 958’inin “en üst” (A+), 2 milyon 899 bin 372’si­nin “üst” (A), 4 milyon 314 bin 820’sinin “üst altı” (B), 5 milyon 187 bin 622’sinin “üst orta” (C1), 4 milyon 352 bin 300’ünün “alt orta” (C2), 4 milyon 900 bin 81’inin “alt” (D) ve 4 milyon 390 bin833’ü­nün “en alt” (E) seviyede oldu­ğu belirlendi. Sosyoekonomik seviye gruplarına göre; hane halklarının yüzde 1,1’i en üst, yüzde 11’i üst, yüzde 16,4’ü üst altı, yüzde 19,7’si üst orta, yüz­de 16,5’i alt orta, yüzde 18,6’sı alt ve yüzde 16,7’si ise en alt seviyede yer aldı.

Üç büyük ilde durum

En yüksek oranda A+ gru­bu haneye sahip ilin Ankara olduğu belirlendi. Ankara’da­ki 1 milyon 927 bin 405 hane­nin yüzde 2,5 oranındaki 47 bin 418’i bu grupta yer aldı. Bu ilde­ki hane halklarının yüzde 16,5’i üst, yüzde 20’si üst altı, yüzde 17,5’i üst orta, yüzde 17,4’ü alt orta, yüzde 14’ü alt ve yüzde 12,2’si ise en alt seviyede.

İstanbul’daki 4 milyon 847 bin 751 hane halkının sos­yoekonomik seviye grup­larına göre dağılımda; yüz­de 2,4’ünün en üst, yüzde 16,4’ünün üst yüzde 19’unun üst altı, yüzde 18,6’sının üst orta, yüzde 17,2’sinin alt or­ta, yüzde 13,8’inin alt, yüzde 12,6’sının en alt seviyede ol­duğu belirlendi. İzmir’deki 1 milyon 556 bin 631 hane hal­kının ise yüzde 1,2’si en üst, yüzde 12,4’ü üst, yüzde 17,6’sı üst altı, yüzde 18,8’i üst or­ta, yüzde 17,8’i alt orta, yüzde 17,1’i alt, yüzde 15’i en alt sevi­yede yer aldı.

Sosyoekonomik seviye (SES) skoruna göre de Anka­ra 150 puanla birinci, İstan­bul 148 puanla ikinci olurken, bunları 146 puanla Kocaeli iz­liyor. 138 puanla dördüncü sı­radaki İzmir’in ardından 137 puanla Bursa, 136 puanla Es­kişehir ve 135 puanla Tekir­dağ, Antalya ve Muğla, 133 pu­anla Sakarya geliyor.

TÜİK’in belirlemelerine göre SES sko­ru en düşük iller ise 112 puan­la Sinop, 113 puanla Yozgat ve Şanlıurfa, 115 puanla Gümüş­hane, Ağrı, Kastamonu, Ço­rum, 117 puanla Niğde, Çan­kırı ve Aksaray. En üst sos­yoekonomik seviyedeki (A+ grubu) hane halklarının il ba­zındaki oranında Ağrı, Mar­din, Osmaniye, Şırnak ve Hakkari’nin ise yüzde 0,2 ile en son sıralarda olduğu belir­lendi. Bu iller SES skoruna gö­re de son sıralarda yer alıyor.

TÜİK nasıl hesapladı?

TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNKS) göre ülke sınırları içinde ikamet eden ve aynı adreste yaşayan bir veya birden fazla kişiden oluşan hane halklarını kapsayan çalışmada idari kayıtları kullanarak Türkiye’deki 26 milyondan fazla hanenin tamamı için SES skoru hesapladı. Hane halkı nüfusu belirlenirken toplu yaşam alanlarında (kurumsal yer, işçi barakaları, misafirhane, otel, vb.) kalanlar hariç tutuldu.

İl ve ilçe düzeyinde gelir, eğitim ve meslek bilgilerinin kombinasyonuna dayalı olarak hanelerin toplumdaki sosyoekonomik konumunu ifade eden SES grupları ADNKS’de yer alan bireylerin idari kayıtlardaki eğitim, gelir ve meslek bilgileri kullanılarak hane halkı düzeyinde üretildi. İl ve ilçe düzeyinde toplulaştırılan sonuçlar ilk kez resmi istatistik olarak paylaşıldı.

Hesaplamada hangi idari kayıtlar kullanıldı?

 -Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)

-Ulusal Eğitim İstatistikleri Veri Tabanı

-Sosyal Güvenlik Kayıtları

-Sosyal Yardım Kayıtları

-Gelir Beyannamesi Kayıtları

-Muhasebat Bordro Kayıtları

-Çiftçi Kayıt Sistemi ve TÜRKVET Kayıtları

-Yükseköğretim Kurulu Akademik Personel Kayıtları

-Motorlu Kara Taşıtları Kayıtları

SES nedir?

Sosyoekonomik seviye (SES), hane halklarının sosyal ve ekonomik statüsünün birlikte ele alındığı bir ölçüm aracı. SES, hane halkını oluşturan bireylerin gelir seviyesi, ortalama eğitim süresi ve meslek bilgilerine göre hesaplanıyor. Aralarında akrabalık bağı bulunsun ya da bulunmasın aynı adreste yaşayan bir veya birden fazla kişiden oluşan topluluk “hane halkı” olarak esas alınıyor.

Hesaplamada kullanılan her bir bileşene kendi içerisinde 0 (en düşük) ve 100 (en yüksek) olacak şekilde skor değeri atanıyor. Eğitim skorunun yüzde 50’si, gelir skorunun yüzde 30’u ve meslek skorunun yüzde 20’si alınarak hesaplanıyor. Hane halkı sosyoekonomik seviye skoru “0” ile “300” arasında değer alıyor.

İllerden İstanbul, ilçelerden Çankaya

İl düzeyinde en üst ve üst SES gruplarındaki hane halklarının, Türkiye içindeki oranlarına göre sıralandığında, yüzde 28,6 ile en fazla İstanbul’da olduğu belirlendi. Bu seviyelerdeki hane halklarının en fazla olduğu illerde İstanbul’u yüzde 11,5’le Ankara, yüzde 6,7 ile İzmir, yüzde 3,9 ile Bursa ve yüzde 3,3 ile Antalya izledi. Türkiye içindeki oranlarına göre, ilçe düzeyinde en üst ve üst seviye gruplarındaki hane halklarının en fazla olduğu ilçe ise yüzde 4,1’le Çankaya (Ankara) oldu.

Bu sıralamada Çankaya’yı yüzde 2,4’le Kadıköy (İstanbul), yüzde 1,9’la Yenimahalle (Ankara) izliyor. İlçeler ortalama sosyoekonomik seviyeye göre sıralandığında da Çankaya (Ankara) birinci oldu. Sırasıyla Kadıköy (İstanbul), Beşiktaş (İstanbul), Etimesgut (Ankara), Nilüfer (Bursa), Bakırköy (İstanbul) ve Güzelbahçe (İzmir) skoru en yüksek yedi ilçeyi oluşturdu. Skoru en düşük yedi ilçe ise sırasıyla Çamoluk (Giresun), Derebucak (Konya), Doğanşar (Sivas), Felahiye (Kayseri), Dikmen (Sinop), Pınarbaşı (Kastamonu), Bayramören (Çankırı) ilçeleri

Kaç statü grubu var?

İdari kayıtlarda yer alan eğitim, meslek ve gelir bilgileri kullanılarak hane halkı düzeyinde hesaplanan sosyoekonomik seviye skorları şu 7 grupta toplanıyor:

A+ Grubu: En üst seviye

A Grubu: Üst seviye

B Grubu: Üst altı seviye

C1 Grubu: Üst orta seviye

C2 Grubu: Alt orta seviye

D Grubu: Alt seviye

E Grubu: En alt seviye