Tüketici güveninde türbülans sürüyor

Ekonomideki gelişme­lerde psikolojik faktör olarak önemli bir etki­ye sahip ve aynı zamanda bir öncü gösterge olan tüketici güveninde mart ayının ikin­ci yarısında patlak veren iç ve dış şokların etkisiyle başlayan türbülans sürüyor. Özellikle nisanda sert bir düşüş kayde­den tüketici güveni, mayıs ve hazirandaki kısmi toparlan­manın ardından temmuzda yeniden düşüşe geçti.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Merkez Bankası iş birliği ile yürütülen Tüketi­ci Eğilim Anketi sonuçların­dan hesaplanan Tüketici Gü­ven Endeksi temmuzda yüz­de 1,8 düşüşle 83,5’e geriledi. Endeks, mart ayında yüzde 5’e yaklaşan bir artışla yaklaşık son iki yılın en yüksek aylık düzeyi olan 85,9 değerini al­mıştı. Ancak veri derleme dö­nemi her ayın 1-15’inci gün­leri arası olması dolayısıyla bu düzey, aslında ayın ilk ya­rısındaki tabloyu yansıtıyor­du.

19 Mart’ta başlayan İBB operasyonu ile gelişen top­lumsal gerilim ve 2 Nisan’da ABD’nin açıkladığı yeni güm­rük tarifesi ile kızışan küresel ticaret savaşlarının yol açtığı dış gerilimin ekonomik etki­leri bir sonraki ayda endekse yansımış, tüketici güveni ni­sanda yüzde 2,3 düşüşle 83,9’a inmişti. İzleyen süreçte ya­şanan kısmi toparlanma ile mayıs ayında yüzde 1,1 arta­rak 84,8 olan Endeks, haziran­da da yüzde 0,3’lük bir artışla 85,1 değerini almıştı.

Güvende düşüş neyi gösteriyor?

Tüketici Güven Endeksi tüm dünyada ekonomideki gi­dişat ve gelişmeleri yakından izlemek amacıyla öncü gös­terge olarak kullanılıyor. Tü­keticilerin, genel ekonomik gidişat ve kendi mali durum­larına ilişkin beklenti ve de­ğerlendirmeleri ile harcama ve tasarruf eğilimlerini yan­sıtan endeks ile güven düzey­leri ölçülüyor. Türkiye’de tü­ketici güveninin ölçümünde örnek büyüklüğü aylık 4 bin 884 haneden oluşan Tüketi­ci Eğilim Anketi baz alınıyor.

Anket, veri giriş programı ta­rafından tesadüfî olarak seçi­len ve haneyi temsil eden 16 ve daha yukarı yaştaki bir bi­reyle yapılıyor. 0-200 aralı­ğında değer alabilen endeksin 100’den büyük olması tüketi­ci güveninde iyimser, 100’den küçük olması kötümser duru­mu yansıtıyor. Endeksin aldı­ğı değere göre tüketici güve­ninde pozitif ve negatif seyir­ler, yurt içi yerleşiklerin hem ekonomik gidişata ilişkin algı­larını yansıtıyor hem de bu gi­dişatta belirleyici olan psiko­lojik faktörü oluşturuyor.

Gelecek 12 ay için kötümserlik

Tüketici Güven Endeksini oluşturan değerlendirme ve beklentilerle ilgili alt endeks­lerin çoğu 100 baz değerin al­tında seyrediyor. Alt endeks değerlerinde temmuz ayın­daki değişimler tüketiciler­de hem geçen on iki aya iliş­kin algıların olumsuzluğunu hem de gelecek on iki aya iliş­kin kötümserliğin arttığını gösteriyor.

Bunların başında gelen “Ge­çen on iki aya göre mevcut dö­nemde hanenin maddi du­rumu”na ilişkin alt endeksin martta 70,9’a yükseldikten sonra nisanda yüzde 2,5’lik düşüşle 69,1’e inen, mayısta da aynı kalan, haziranda sınır­lı bir artışla 69,3’e çıkan düze­yi, temmuzda yüzde 1,6 düşüş­le 68,2’ye indi. Gelecek on iki ayda hanenin maddi durum beklentisine ilişkin alt endeks de temmuzda yüzde 1,4 dü­şüşle 84,6’ya geriledi.

Geçen on iki aylık döneme göre mevcut dönemde genel ekonomik duruma ilişkin de­ğerlendirmeyi yansıtan alt endeks değeri ise aylık bazda yüzde 5,8’lik sert düşüşle tem­muzda 53,2’ye kadar indi. Ge­lecek on iki aylık dönemde ge­nel ekonomik durum beklen­tisi de yüzde 4,2 düşüşle 79’a geriledi. Artması işsizliğin azalacağı- düşmesi artacağı beklentisini ifade eden gele­cek on iki ayda işsiz sayısına ilişkin alt endeks değeri de ön­ceki aya göre yüzde 3,2 düşe­rek 79,6’ya indi.

Ev, otomobil alma beklentileri azaldı

Refah göstergesi olarak tü­ketici güveninin somutlaştı­ğı alanların başında gelen ev satın alma veya inşa ettirme beklentisini yansıtan alt en­deks hazirandaki yüzde 3,2’lik düşüşten sonra temmuzda da yüzde 0,8 düşerek 14,5 değeri­ni aldı. Söz konusu alt endeks, güven endeksinin bileşenleri içinde en düşük değerleri alı­yor. Hanelerin gelecek 12 ay­da konut tamirine para harca­ma eğilimine ilişkin endeks de temmuzda yüzde 3,3 düşerek 37,1 değerini aldı.

Gelecek 12 ayda otomobil al­ma beklentisini ölçen endek­sin değeri de temmuzda yüz­de 7,3’lük sert düşüşle 25,3’e geriledi ve konuttan sonra en düşük beklenti düzeyini oluş­turdu. Baz değerin 100 oldu­ğu dikkate alındığında ev alma veya inşa ettirme ile otomobil satın almaya ilişkin beklenti­lerin uzun dönemdir diplerde seyrettiği görülüyor.

Haneler dayanıklı tüketimi de kısacak

Hanenin içinde bulunduğu mali durumu yansıtan endeksin nisanda önceki aya göre yüzde 0,6 düşerek 79,8’e, mayısta yüzde 1,2 daha düşerek 78,8’e inen, haziranda yaklaşık bu düzeyde kalan değeri, temmuzda yüzde 1,2 düşüşle 78’e kadar indi. Bununla da bağlantılı olarak mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğu alt endeksinin değeri temmuzda yüzde 3,6 düşüşle 49,6’ya indi.

Geçen on iki aya göre gelecek on iki ayda dayanıklı tüketim mallarına harcama eğilimi yüzde 0,3 düşüşle 102,3’e geriledi. Hanelerin gelecek on iki aylık dönemde kendi mali durumu ve genel ekonomik gidişata ilişkin karamsarlığının arttığını ve bu nedenle dayanıklı tüketim harcaması yapma eğiliminin kırıldığını ortaya koyan sonuçlar, birbiriyle örtüşüyor.

Mevcut dönemin tasarruf etmek için uygunluğuna ilişkin değerlendirmeyi yansıtan alt endeksin değeri de temmuzda yüzde 3,2 düşüşle 62,5’e geriledi. Gelecek üç aylık dönemde tüketimin finansmanı için borç kullanma (tüketici kredisi, kart harcaması vb.) eğilimine ilişkin endeks ise yüzde 0,5’lik bir artışla 62,1 değerini aldı.

Enflasyonla ilgili bekleyişlerde bozulma

Uygulamada iki yılını dolduran ve temel önceliği enflasyonu tek haneye düşürmek olan parasal sıkılaştırma esaslı ekonomik program kapsamında en olumsuz unsurun, psikolojik faktör olarak yerleşiklerin beklentilerinin pozitife dönmemesi, dezenflasyona “ikna” olmaması olduğu dile getiriliyor. Tüketici Güven Endeksi sonuçları da bunu destekler nitelikte.

Geçen on iki aylık döneme göre gelecek on iki ayda tüketici fiyatlarının değişimine ilişkin “beklenti” endeksinin değeri mart ayında yüzde 6,2 yükselerek 60 düzeyine yaklaşmıştı. Olumsuz gelişmelerin ardından nisanda yüzde 6 düşüşle 56, mayısta da yüzde 0,3 düşüşle 55,8’e gerileyen endeks, haziranda yüzde 6,3’lük yeni bir yükselişle 59,4’e çıkmıştı. Söz konusu endeks temmuzda yüzde 8,7 ile son bir yıldaki en sert aylık düşüşünü kaydederek 54,2’ye indi. Bu endeksin artması tüketici fiyatları bazında enflasyonda düşüş, azalması ise artış beklentisini yansıtıyor.

Enflasyonist beklentiler güçlenirken, ücretlerde iyileşme beklentileri ise zayıflıyor. Ücretlere ilişkin endeksin martta yüzde 4,8, nisanda yüzde 2,2 artışla 108,2’ye kadar çıkmış olan değeri, mayısta yüzde 0,1, haziranda yüzde 1,9 ve temmuzda yüzde 1,2 düşerek 104,7’ye geriledi.