Üreticiden tüketiciye yaş meyve ve sebzenin zorlu yolculuğu

Enflasyon sepetinde gıdanın payının yüzde 24,8 gibi yüksek bir seviyede olması gıda enflasyonunun hep gündemde kalmasına neden oluyor. Kabaca dörtte birlik bu oranın özellikle gelir düzeyi düştükçe arttığı düşünüldüğünde, dar gelirlilerin mutfak enflasyonunu daha fazla hissettiklerini söylemek yanıltıcı olmaz.

Bu konuda Cumhuriyet tarihi boyunca bir­çok yasal düzenleme yapılmış olup, 11.03.2010 Tarih ve 5957 Sayılı Sebze ve Meyveler ile Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ti­caretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda bazı maddelerin değişikliğini öngörülen yasa taslağı ile gelen yeniliklere son yazımızda de­ğinmiştik.

Mevzuat çalışmaları

Yaş meyve-sebze pazarlaması konusunda ilk düzenleme 1960 yılında “Toptancı Halle­ri… Kanunu” ile yapılmış. Uzun bir aradan son­ra 1995’te bir kararname yayımlanmış, 1997’de bunu bir yönetmelik izlemiş, 1998 ve 2007’de kanunun bazı maddeleri değiştirilmiş. 5957 Sa­yılı Kanun 2010’da çıkmış ve 2012’de yürürlü­ğe girmiş ve nihayet bugün tartışmakta olduğu­muz taslağa gelinmiş.

Bu yazıda ve muhtemelen izleyen yazılarda daha çok paydaş görüşleri, araştırma sonuçları, yanlış bilinen gerçekler ve ortak akıl stratejisi üzerinde duracağız.

Yasa taslağına katkı sağlayacak bilgi birikimi mevcut

İlk olarak, konu hakkında çok sayıda akade­mik çalışması bulunan Avrasya Tarım Ekono­mistleri Derneği (ATED) Başkanı ve Selçuk Üniversitesi Rektör Yardımcısı, değerli dostum Prof. Dr. Zeki Bayramoğlu ile uzunca bir görüş­me yaptım.

2019 yılında, Zeki Hocanın düzenlediği, o za­man da gündemde olan Hal Yasa Taslağı’nın da tartışıldığı, Bilim Kurulu’nda yer aldığım ve bir bölümüne de başkanlık ettiğim “Yaş Meyve ve Sebze Çalıştayı”, aslında tüm paydaşları buluş­turmuş ve çok değerli fikirleri kayda geçirmişti.

Çalıştay raporunda, TAGEM tarafından des­teklenen “Domates Pazarlama Kanallarının ve Pazar Marjının Tespiti Üzerine Bir Araştırma” başlıklı projenin bazı sonuçları da yer alıyor. Raporda, haller konusunda; hallerdeki komis­yoncuların üreticileri, tüccarların ise tüketici­leri temsil ettiği, hallerin borsa görevi görerek tam rekabet piyasası ölçütlerine göre yaş mey­ve-sebze fiyatlarının oluşumunu sağladıkları, yaş meyve-sebzenin yüzde 50 kadarının hal­ler üzerinden pazarlandığı, kayıt dışılığın hal­ler dışında daha fazla olduğu, üretici örgütleri­nin zayıf olmasından dolayı kendilerine sağla­nan avantajlardan yararlanamadıkları, hallerde vergilerin yüksekliğinden dolayı atık ve kayıp beyanlarının yüksek olduğu, medyadaki dezen­formasyonun üretici, komisyoncu ve peraken­decilere duyulan güveni zedelediği, ürün bildi­rimlerinin ürün çeşidi ve kalitesine göre yapıl­ması gerektiği tespitleri mevcut.

Perakendeciler açısından ise semt pazarla­rında mali ve kalite denetimlerinin yapılması, semt pazarlarının soğuk zincir uygulamasına uygun olmaması, düzenlemeler yapılırken ürün farklılıklarının dikkate alınması ve nihayet pe­rakendecilerin ürünü yüzde 1 KDV ile alıp yüz­de 8 ile satmasından dolayı oluşan mağduri­yetlerinin giderilmesi hususları raporda yer bulmuş. Ayrıca TÜİK’in enflasyon hesabı açı­sından turfanda ürünlerin enflasyon sepetin­deki paylarının düzenlenmesi gerektiğine dik­kat çekilmiş.

Zeki Hocayla tüm bu konuları etraflıca ko­nuştuk. Değerli hocam, ekibiyle birlikte, haller­de fiyatın oluştuğu sabahın seher vakitlerinde, süreci defalarca yerinde izlemiş, bunları rapor­lamış. Hala konuştukça yeni öneriler geliştire­bildiğini de görebiliyorum.

Ortak akıl önemli

Çalıştayda öne çıkan görüşlere ve hocamın paylaşımlarına sonraki yazılarımda yer vermek üzere Ticaret Bakanlığı’na iki öneride bulun­mak istiyorum:

-Konu ile ilgili tüm paydaşların bir araya geleceği, konuyu etraflıca tartışarak ortak akıl oluşumunu sağlayacak bir çalıştay Ticaret Ba­kanlığınca acilen düzenlenmeli.

-Güçlü bir akademik altyapıya sahip olan Avrasya Tarım Ekonomistleri Derneği ile Ta­rım Ekonomisi Derneği’nden mutlaka görüş ta­lep edilmeli.