Vergi denetiminde dijital değişim

Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Eylem Pla­nı çerçevesinde Hazine ve Maliye Bakan­lığı tarafından yapılan çalışmalar iş dünyası ve kamuoyu tarafından yakından takip edilmek­tedir.

Bu kapsamda Vergi Denetim Kurulu Baş­kanlığı ve Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından son dönemlerde klasik vergi denetim teknikleri yerine yapay zeka ve makine öğrenmesi algorit­maları kullanılarak davranışsal yaklaşım politi­kaları çalışmalarının yapıldığını görmekteyiz. Yapılan çalışmalar zaman zaman eleştiriye uğ­ramış olsa da davranışsal maliye yaklaşımının en önemli etkisinin düşük maliyetli, hızlı ve ke­sin sonuç alınması olduğunu söyleyebiliriz.

Vergi incelemesi son çare

Vergi denetiminde 2024 ve 2025 yılından iti­baren hayata geçirilen davranışsal maliye po­litikaları kapsamında önleyici denetim çalış­malarının ön plana çıktığı, klasik anlamda mü­kelleflerin yasal defter ve belgeleri üzerinde denetim elemanları tarafından yapılan vergi incelemelerinin son çare olarak kullanıldığını görmekteyiz. Yeni yöntemde mükellefler vergi incelemesine tabi tutulmadan önce yapay zeka ve makine öğrenmesi algoritmaları kullanılarak elde edilen verilerle mükellefler önce uyarıl­makta ve izaha davet edilmekte mali idare tara­fından izahatlar yeterli görülmezse vergi ince­lemesine tabi tutulmaktadır.

Önleyici denetim çalışmaları

Davranışsal maliye yaklaşımı çerçevesin­de önleyici denetim faaliyetlerinin bir yandan Vergi Denetim Kurulu tarafından, diğer yandan Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından uygulandı­ğını görmekteyiz. Her iki kurum tarafından ya­pılan çalışmalarda bazı mükelleflere “Bilgilen­dirme” yazıları tebliğ edilirken diğer yandan bazı mükelleflere ise “İzaha Davet” yazıları teb­liğ edilmektedir.

Bu çalışmaları “Önleyici Denetim Çalışma­ları” olarak adlandırmak yerinde olacaktır. Ye­ni denetim modelinde mükelleflerin cezalan­dırılması değil mükelleflerin bilgilendirilmesi, mali idare tarafından tespit edilen huşularla il­gili olarak açıklama hakkı tanınması ve en son aşamada vergi incelemesine alınması hedeflen­mektedir.

Davranışsal modelin uygulama sonuçları

-Kira gelirlerinin beyan çalışmaları: Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından mükelleflere gön­derilen uyarı yazıları, SMS bilgilendirmeleri, kamu spotları ile rehber ve broşürlerin yayım­lanması kira gelirinden dolayı beyanname ve­ren mükellef sayısını ciddi oranda artırmıştır.

-Beyanname gözetim çalışmaları: Vergi De­netim Kurulu Başkanlığı tarafından 2024 hesap dönemine ait kurumlar vergisi beyanname ver­me döneminde 40.000 mükellefe mektup gön­derilerek kurumlar vergisi beyannamesi verir­ken dikkat etmeleri gereken riskli konular tek tek belirtilmiştir.

-Yüksek gelir grupları gözetim ve uyum programı: Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı ta­rafından 10 bin şirket ortağına yazı gönderile­rek harcamaların kaynağına ilişkin belgeler is­tenilmiş, ayrıca satın alınmış olan taşınır ve taşınmazların kaynağına ilişkin belgeler talep edilerek mükellefler görüşmeye ve izaha davet edilmiştir.

-Gayrimenkul satışlarının takibi: Gelir İda­resi Başkanlığınca Mekansal Veri Analiz Siste­mi kullanılarak gayrimenkul satışlarında tapu­da beyan edilen değer ile gerçek alım satım be­deli arasında fark olduğu tespit edilen 9 bin 150 kişiden açıklama istenmiştir.

Yapılan bu çalışmaların bazılarının vergi mevzuatına aykırı olduğu görüşü dile getiril­mekte olup, bu eleştirileri gidermek ve vergi ih­tilaflarına yol açmamak adına yasal düzenleme­ler yapıldıktan sonra bu uygulamaların daha et­kili olacağını düşünmekteyim.