Vergiyi yine tüketici ve bordrolular sırtladı

İlk altı aydaki vergi gelirinin yüzde 63,3’ü KDV, ÖTV başta tüketimden alınan dolaylı vergi kalemlerinden geldi; gelir, kâr ve servetten alınan “doğrudan” vergilerin pastadaki payı yüzde 36,7’de kaldı. Pastada Gelir Vergisinin payı yüzde 24,2, şirketlerin ödediği Kurumlar Vergisinin payı yüzde 11,3, mülkiyet vergilerinin payı ise sadece yüzde 1,2.

Dolaylı vergi oranının yüksekliğinde OECD ülkeleri ile ayrışması nedeniyle Türkiye’de “vergide adalet” konusu uzun yıllardır tartışma konusu. Bu yılın ilk yarısındaki toplam vergi pas­tasının yüzde 80’e yakın kıs­mını dolaylı vergi şeklinde tü­keticiler ve ücret-maaştan ge­lir vergisi kesintisi şeklinde çalışanlar ödedi.

Çeşitli vergi paketleri ile ar­tırılacağı açıklanan gelir, kâr ve servetten alınan “doğru­dan” vergilerin pastadaki payı bu yıl ocak-haziran dönemin­de yüzde 36,7 düzeyinde kalır­ken, toplanan her 100 liralık verginin 63,3 lirasını ise tüke­ticiler ödedi. Doğrudan nitelik­teki gelir vergisinin de büyük bölümünü ücret ve maaşlar­dan kaynaktan yapılan kesin­ti oluşturdu ve bu da pastada yüzde 15’e yakın pay aldı. Böy­lece tüketiciler ile bordrolu ça­lışanların vergi pastasına top­lam katkısı yüzde 78’i buldu.

Bütçe geliri vergiden; vergi dolaylıdan

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı’nın açıkladığı verilere gö­re ocak-haziran döneminde 5 trilyon 598,6 milyar liraya ula­şan toplam merkezi yönetim bütçe gelirinin yaklaşık yüz­de 85’lik kısmı vergi tahsilatı yoluyla elde edildi. Altı ayda kasaya giren vergi geliri yüzde 48,5 artışla 4 trilyon 771,5 mil­yar liraya ulaştı.

Vergi gelirlerinin ise 3 tril­yon 18,7 milyarı dolaylı, 1 tril­yon 752,7 milyarı doğrudan vergilerden sağlandı. Buna gö­re toplam tahsilatın üçte biri­ni gelir sahipleri ve holdingler dahil kar elde eden kurumlar ile servet sahiplerinden alı­nan doğrudan vergiler, üçte ikisini ise yurttaşların tüket­tiği mal ve hizmetlere ödedi­ği, fiyatın içinde yer alan Kat­ma Değer Vergisi (KDV) ve Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) gibi “dolaylı” vergiler oluştur­du. Tedarik zinciri içinde ya­sal yüklenicisi nihai tüketici­ler olan dolaylı vergiler devle­tin başlıca finansman kaynağı olmaya devam etti, dolayısıyla vergi adaletsizliği olarak nite­lenen tablo varlığını korudu.

Gelir vergisinin üçte ikisi çalışandan

Doğrudan vergiler kapsa­mında Gelir Vergisinde al­tı aylık tahsilat 1 trilyon 154,5 milyar lira toplam pastanın yüzde 24,2’sini oluşturdu. Bu­nun 1 trilyon 69,2 milyar li­ra ile yüzde 92,6’sını, memur maaşları ve özel sektör çalı­şanlarının ücretleri üzerin­den kaynağından yapılan ke­sintilerin de içinde yer aldığı “gelir vergisi tevkifatı” oluş­turdu. Toplam gelir vergisi tevkifatı altı ayda geçen yıla göre yaklaşık bir kat arttı.

Ticari kazanç, zirai kazanç, serbest meslek kazancı, men­kul sermaye iradı ve gayri­menkul sermaye iradı elde edenlerden yıllık beyanname­ler kapsamında, basit usulde ve geçici nitelikte tahsil edilen Gelir Vergisi tahsilatların top­lam tutarı ise altı aylık dönem­de sadece 85,2 milyar lira ola­rak gerçekleşti ve söz konusu tahsilat gelir vergisinin yüzde 7,4’ünü, toplam pastanın ise sadece yüzde 1,8’ini oluşturdu.

Ücret ve maaş kesintilerinin hesabı

Bütçe verilerinde, ücret ve maaşlardan gelir vergisi tevkifat tutarı eş zamanlı yer almıyor. Ancak bu tutarı yaklaşık olarak hesaplamak mümkün. 2025 yılı merkezi yönetim bütçesinde 11 trilyon 138,8 milyar TL olarak hedeflenen vergi geliri içinde gelir vergisi tevkifatı 1 trilyon 986,7 milyar TL olarak öngörülüyor. Gelir Vergisi Tevkifatı içinde ücret ve maaşlardan yapılan kesintinin oranı ise aylar itibarıyla sigortalı çalışan sayısı ve ücret düzeylerine göre değişiyor.

Gelir İdaresi Başkanlığı’nın bu konuda yayımladığı en son veri 2023 yılına ait ve buna göre anılan yılda toplam tevkifatın yaklaşık yüzde 62,3’ü ücret ve maaşlardan geldi. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı’nın (TEPAV) yaptığı bir çalışmaya göre ise bu oran 2024 yılında yüzde 65,4 olarak gerçekleşti.

Geçen yılki oranın aynı kaldığı varsayılarak yapılan hesaplama 2025’in ilk altı ayındaki gelir vergisi tevkifatı içinde ücret ve maaşlardan yapılan tevkifatın tutarında yaklaşık 700 milyar liraya işaret ediyor. İlk yarıdaki Gelir Vergisi tahsilatının yaklaşık yüzde 61’ini oluşturan bu tutar toplam vergi gelirinin de yaklaşık yüzde 14,7’sine denk geliyor.

Kalem kalem dolaylı vergiler

En yaygın dolaylı vergi olan KDV’de altı aylık tahsilat, gelir ve kurumlar vergisi ile mülkiyet vergilerine yaklaştı. Dahilde 695,9 milyar, ithal ürünlerden de 768,1 milyar olmak üzere toplam 1 trilyon 464 milyar liralık KDV tahsil edildi, vergi pastasının yüzde 30,6’sı buradan geldi. ÖTV tahsilatı 842,9 milyar lira ile altı aylık pastanın yüzde 17,7’sini oluşturdu.

Bunun da 315,3 milyarı taşıt alımlarından, 225,9 milyarı akaryakıt ve doğal gaz tüketiminden, 184,1 milyarı tütün ürünlerinden, 58 milyarı alkollü içeceklerden, 8,2 milyarı kolalı gazozlar, 51,5 milyarı dayanıklı tüketim ve diğer tüm ürünlerden elde edildi. Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi’nde (BSMV) 252,9 milyar liralık tahsilat altı aylık vergi gelirinin yüzde 5,3’ünü oluşturdu.Dolaylı vergi niteliğindeki ehliyet, pasaport gibi resmi evraktan alınan toplam 143,2 milyar liralık harç pastada yüzde 3 pay aldı.

Damga Vergisi’nde altı ayda gerçekleşen 103 milyar liralık tahsilat, toplam gelire yüzde 2,2 katkı yaptı. İlk yarıda Şans Oyunları Vergisi’nden 26,2 milyar, Özel İletişim Vergisi’nden 21 milyar, Dijital Hizmet Vergisinden 14,6 milyar, Konaklama Vergisi’nden 3,5 milyar TL geldi. Altı aylık vergi pastasının yüzde 3’ünü oluşturan 144,8 milyar liralık Gümrük Vergisi de nihai tüketiciye yansıdı.

Kurumlarda düşük tahsilat artışı

Doğrudan vergiler kapsamında yer alan Kurumlar Vergisinde ilk yarıda 538,9 milyar liralık tahsilat gerçekleşti. Bu kalemde altı aylık tahsilatta geçen yıla göre artış yüzde 15,7 ile son bir yıldaki enflasyonun çok altında kaldı. Kurumlar Vergisi tahsilatının toplam pastadaki payı altı aylık dönemlere göre yüzde 14,5’ten yüzde 11,3’e indi.

Yine “doğrudan” nitelikteki Motorlu Taşıtlar Vergisinde altı aylık tahsilat yüzde 44,8 artışla 54,9 milyar lira olurken, Veraset ve İntikal Vergisinde 4,4 milyar ve Değerli Konut Vergisinde 57,2 milyon liralık bir tahsilat gerçekleşti. Söz konusu üç kalemden oluşan mülkiyet vergilerinin toplam vergi pastasındaki payı yüzde 1,2’de kaldı.